Morgunn - 01.12.1965, Blaðsíða 20

98 MORGUNN
anir og trú og hugmyndir, sem eru hver upp á móti annarri.
1 þessu sambandi nægir að benda á nokkur aðkallandi
heimsvandamál líðandi stundar. Hver á að vera afstaða okk-
ar gagnvart sigruðum þjóðum? Gagnvart heimilislausu og
landflótta fólki? Gagnvart þjóðernisminnihlutum? Gagn-
vart keppinautum í alþjóðaviðskiptum eða verzlun yfirleitt?
Gagnvart verkalýð og vinnuveitendum, atvinnuleysinu, af-
brotamönnum eða hinum vanþróuðu löndum og sveltandi
þjóðum eða gagnvart örbirgð og skorti meðal okkar eigin
samborgara? Enginn veit hin réttu eða óyggjandi svör við
þessum og þvilíkum spurningum. Framkoma okkar gagn-
vart þessu fólki og þessum vandamálum mótast af því, sem
hver og einn hefur mesta trú á hverju sinni. En slík trú er í
grundvallaratriðum öll á ringulreið, og eitt rekur sig þar á
annars horn.
Hvaða læknir getur verið öruggur um það, hvaða með-
ferð á við sjúkling, ef hann veit ekki hvað að honum gengur?
Hvaða vélstjóri mundi fást til þess að stjórna vél, sem hann
veit engin skil á? Og er ekki óhjákvæmilegt að kunna eitt-
hvert skyn á mannlegu eðli yfirleitt, áður en við felum ein-
staklingnum hin ábyrgðarmestu störf? En um þetta erum
við enn harla fákunnandi, og sitt sýnist þar hverjum.
Þjóðfélagsstofnanir okkar eru grundvallaðar á því, að
maðurinn sé fyrst og fremst sál eða andi. Sálarfræði nú-
tímans er hins vegar reist á þeirri skoðun, að heilinn sé öllu
ráðandi. En á milli þessara skoðana er regindjúp staðfest.
I menningu okkar gætir þess yfirleitt, til dæmis, að manns-
sálin sé nægilega frábrugðin efnislíkamanum til þess, að
maðurinn hafi „frjálsan vilja“. En slíkt frjálsræði hlýtur að
hafa það í för með sér, að sálin lúti alveg sérstökum lög-
málum og láti því eícki stjórnast af efnislögmálum likamans
og efnisheimsins, að minnsta kosti ekki nema að nokkru
leyti. Þessi óumbreytanlegu lögmál hins vélgenga heims gefi
því andanum frelsi til sjálfstæðra ákvarðana og starfa. En
sú skoðun, sem nútíma sálarfræði aðhyllist, gefur andan-
um hins vegar ekkert svigrúm til frelsis, heldur er þar allt