Morgunblaðið - 20.02.2009, Blaðsíða 23

Umræðan 23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. FEBRÚAR 2009
ÉG MAN að margir
gengu út frá því að ís-
lenska ríkið styddi
bankana ef þörf krefði.
Ég gerði það meira að
segja sjálfur til nokk-
urs tíma, að hluta til
ranglega, þótt ég hefði
verið andvígur vil-
yrðum um slíkt. Eft-
irfarandi eru nokkrar staðreyndir,
sem benda til þess að markaðurinn
hafi almennt trúað á ríkisábyrgð.
„Efasemdirnar
um Ísland“ 2006
Árið 2006 komu fram efasemdir
um að stærð íslensku bankanna gæti
staðist. Þær snerust mikið til um
það að bankarnir væru orðnir stærri
en svo að íslenska ríkið hefði afl til
að standa við bakið á þeim. Þetta
hefði ekki verið stórmál, ef lánveit-
endur hefðu ekki almennt trúað á að
þessi ríkisstuðningur væri fyrir
hendi.
Seðlabankinn og ríkið voru gagn-
rýnd fyrir að vera með of lítinn
gjaldeyrisforða. Mörgum þótti
óþægilegt að þessar efasemdir væru
til staðar um afl ríkisins til að styðja
stóra banka, og vildu þess vegna
styrkja það.
Bæði lánshæfismatsfyrirtækin
Fitch og Moody’s gengu út frá því í
skýrslum sínum að íslenska ríkið
hefði vilja og getu til að verja ís-
lensku bankana. Moody’s gekk svo
langt árið 2007 að láta bankana fá
jafn gott lánshæfismat og ríkið, með
þeim rökum að ríkið myndi bjarga
bönkunum.
Seðlabankinn vildi
ekki svara skýrt
Á þessum tíma tók Seðlabankinn
ekki af skarið um hvað ríkið myndi
gera. Líklega vildi Seðlabankinn að
markaðir tryðu á bakábyrgð rík-
isins, svo að bankarnir nytu ódýrrar
fjármögnunar, án þess að þurfa að
standa við slíka ábyrgð ef illa færi.
Seðlabankinn áréttaði mjög seint,
eða ekki fyrr en árið 2007, að engar
formlegar skuldbindingar væru um
stuðning við bankana, en hafnaði því
ekki sem lánshæf-
ismatsfyrirtæki hafa
gengið út frá, að ríki
eða Seðlabankinn
kæmu til hjálpar.
Starfsemi seðlabanka
með seðlaprent-
unarvald víða um heim
er beinlínis réttlætt
með því að til staðar
þurfi að vera lánveit-
andi sem geti búið til
nýja peninga og lánað
bönkum í vanda. Óhætt
er að segja að allir
gengu út frá því að Seðlabanki Ís-
lands myndi starfa þannig ef skortur
yrði á lausu fé, enda lítur hann á það
sem hlutverk sitt að veita bönkum
laust fé í íslenskum krónum. Reynd-
ar virðist vera að hann hafi í raun
verið snemma byrjaður að búa til
peninga í miklum mæli fyrir bank-
ana, sem þeir skiptu í erlenda mynt
og veiktu þannig krónuna.
Yfirlýsingar
Í lok árs 1999 kom eftirfarandi
fram í frétt Morgunblaðsins af um-
ræðum á Alþingi: „Sagði forsætis-
ráðherra í upphafi síns máls að und-
irliggjandi skilningur væri á því í
samfélaginu að um banka giltu önn-
ur lögmál en um aðra starfsemi á
hinum frjálsa markaði. Til dæmis
myndi engin ríkisstjórn láta banka-
stofnun fara á höfuðið.“ Bankar í
ríkiseign voru einkavæddir með
þessa yfirlýsingu í farteskinu.
Svo seint sem í apríl á síðasta ári
sagði utanríkisráðherra, skv. frétt
mbl.is: „Við myndum ekki láta þá
verða gjaldþrota, eins og staðan er í
dag. Ef eitthvað væri að hjá bönk-
unum væri staðan kannski önnur.“
Látum liggja milli hluta þá óvenju-
legu hugmynd að bankar sem ekk-
ert amar að geti orðið gjaldþrota.
Í sama miðli og mánuði var haft
eftir ráðherranum að hann hefði í
umræðum á Alþingi um gjaldeyr-
isforða sagt „mikilvægt, að bank-
arnir geti, ef þörf krefur, leitað eftir
lausafé til Seðlabankans, sem eigi að
vera lánveitandi til þrautavara.“
Ekkert af þessu var óvenjulegt.
Algengt er að ríki og seðlabankar
styðji banka og bjargi þeim frá
gjaldþroti, sérstaklega þeim sem
stórir eru. Meint ríkisábyrgð var í
samræmi við það sem margir hag-
fræðingar telja ranglega skyn-
samlegt, að skattgreiðendur styðji
við bankakerfið.
Skaðinn var skeður
fyrir árið 2006
Reyndar skipta allar yfirlýsingar
um ríkisábyrgð eftir 2005 litlu máli.
Skaðinn var skeður. Aðalatriðið er
að erlendir lánveitendur trúðu að
miklu leyti á stuðning íslenska rík-
isins, þegar mesti vöxtur bankanna
fór fram á árabilinu 2001-2005.
Þannig uxu þeir of mikið. Vanda-
málið var ekki of lítill gjaldeyrisforði
eða að það þyrfti að stofna „þjóð-
arsjóð“, eins og stungið var upp á til
að ráða bót á vandanum. Þjóðarsjóð-
irnir og gjaldeyrisforðarnir hefðu
átt að vera til staðar inni í bönk-
unum sjálfum. Þeir tefldu of djarft
og lánveitendur veittu þeim of mikil
lán í meintu skjóli ríkisins. Ríkið átti
að taka af allan vafa um að það
myndi aldrei styðja bankana.
Markaðurinn trúði á ríkisábyrgð
Gunnlaugur Jóns-
son skrifar um
efnahagsmál og
hagfræði
Gunnlaugur Jónsson
»Ríkið átti að taka af
allan vafa um að það
myndi aldrei styðja
bankana.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
smáauglýsingar
mbl.is
Taktu þátt í að móta framtíðina!
Nánari upplýsingar um fundina og félagsstarf Sjálfstæðisflokksins má finna á heimasíðu flokksins, www.xd.is, eða í síma 515 1700.
Endurreisnarnefnd Sjálfstæðisflokksins hefur það verkefni að móta tillögur og hugmyndir að uppbyggingu íslensks
efnahagslífs næstu misserin. Á næstu vikum verða fjölmargir fundir þar sem leitað verður eftir skoðunum og áliti
flokksmanna og annarra sem vilja taka þátt í starfinu á þessu mikilvæga viðfangsefni.
Nefndin mun standa fyrir opnum kynningarfundi þar sem Geir H. Haarde, formaður Sjálfstæðisflokksins, og Vilhjálmur
Egilsson , formaður Endurreisnarnefndar, munu kynna starfið og opna heimasíðu nefndarinnar á föstudaginn 20. febrúar
kl. 17 í Valhöll. Boðið verður upp á léttar veitingar að kynningunum loknum.
Laugardaginn 21. febrúar hefst svo opinn vinnufundur klukkan 10.30 í Valhöll þar sem fundað verður í fjórum hópum eftir
viðfangsefnum.
Kynning á starfi Endurreisnarnefndarinnar, opnun heimasíðu og vinnufundur
Forvalsnefnd Framsóknarflokksins í Reykjavík
auglýsir eftir frambjóðendum á framboðslista
flokksins í Reykjavíkurkjördæmum norður og
suður vegna alþingiskosninganna 25. apríl
2009.
Þeir sem gefa kost á sér skulu tilkynna það til
forvalsnefndar fyrir kl. 12.00 miðvikudaginn
25. febrúar 2009 með tölvupósti á netfangið
reykjavik@framsokn.is eða skriflega á
skrifstofu Framsóknarflokksins, Hverfisgötu
33, 101 Reykjavík.
Forvalsnefnd Framsóknarflokksins í Reykjavík.
FRAMBOÐ Á LISTA
FRAMSÓKNARMANNA
Í REYKJAVÍK