Morgunblaðið - 17.05.2009, Blaðsíða 36

36 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MAÍ 2009
ÞAÐ ER kannski
að bera í bakkafullan
lækinn að blanda sér
í umræðuna um
hvernig bjarga megi
heimilum landsins frá
fjárhagslegu hruni,
nú þegar ríkisstjórnin
hefur sett fram 15
liða aðgerðaáætlun
sem ætlað er að
mynda skjaldborg um
heimilin. Það heyrast hins vegar
ýmsar efasemdaraddir um að þær
aðgerðir séu nægilega afgerandi.
Fram hafa komið hugmyndir um
flatan niðurskurð skulda, allt upp í
20% af heildarskuldum heimila og
fyrirtækja. Stjórnarflokkarnir og
sjálfstæðismenn, með fáeinum
undantekningum, hafa varað við
þessum hugmyndum þar sem þær
hafi þann ókost að flöt lækkun
skulda komi líka þeim til góða sem
ekki þurfa og að á endanum lendi
þessi lækkun á ríkissjóði.
En hrópin um frekari aðgerðir
en 15 liða áætlunin lýsir eru há-
vær. Hefur forsætiráðherra sagt
að verði þörf fyrir frekari aðgerðir
til bjargar heimilunum verði þeim
beitt. Í því sambandi væri e.t.v.
vert að skoða hvaða áhrif lækkun
vaxta hefði á greiðslubyrði hús-
næðislána. Aðferðin sem ég nefni
„Vaxtalækkunarleiðina“ byggist á
því að húsnæðislán eru flest ef
ekki öll sk. jafngreiðslulán eða
„annuitetslán“. Þau lán hafa þá
náttúru að, ef ekki kæmi til vísi-
tölutrygging lánanna, væru
greiðslur af láninu sama upphæðin
út allan lánstímann. Hins vegar
lækkar vægi vaxtanna í greiðsl-
unni þegar líður á lánstímann um
leið og vægi höfuðstóls í greiðsl-
unni vex.
Til að skýra hver
áhrif af lækkun vaxt-
anna eru er hér tekið
dæmi um lán til 40
ára á 4,5% vöxtum
allan lánstímann.
Verðtrygging lánsins
og lánsfjárhæðin hafa
lítil sem engin áhrif á
þau hlutföll sem sett
verða fram. Af línurit-
inu í mynd 1 sést
hvernig hlutfall vaxta
breytist frá því vera
rúm 83% í fyrstu
greiðslu í það að vera um 0,3% í
lokagreiðslunni. [Mynd 1] Lánveit-
andinn fær sína þóknun fyrir að
lána peningana, í formi vaxta.
Þannig ræðst hagur hans af mis-
mun á útlánavöxtum og kostnaði
vegna fjármögnunar lánsins. Til
kostnaðar teljast einnig afskriftir
lána, sem gera má ráð fyrir að
geti orðið verulegar á næstu miss-
erum. Ég tel að lækka megi
kostnað vegna afskrifta lána veru-
lega með vaxtalækkunarleiðinni.
Leiðin gengur út á að lánveit-
andinn, þ.e. ríkissjóður lækki
tímabundið vexti á þeim húsnæð-
islánum sem nú þegar eru útgefin.
Hér er reiknað með 3% lækkun.
Ríkissjóður myndi þá leysa til sín
öll húsnæðislán vegna íbúðar-
húsnæðis, en stærsti hluti þeirra
er nú þegar hjá ríkinu hvort eð er.
Undanskilja mætti þau lán sem
eiga t.d. innan við 5 ár eftir af
lánstímanum, þar sem ávinningur
skuldarans yrði óverulegur í þeim
tilvikum. Lánunum yrði síðan
skuldbreytt þannig að ný annui-
tetslán yrðu gefin út til jafn langs
tíma og eftir stóð af gamla láninu,
en með 3% lægri vöxtum. Þannig
yrði láni til 40 ára með 4,5% vöxt-
um sem tekið var fyrir 10 árum,
skuldbreytt í 30 ára lán með 1,5%
vöxtum.
Hér er gert ráð fyrir útgáfu
nýrra lána til að tryggja að skil-
málar nýju lánanna komi fram í
lánsskjalinu. Hafa mætti ákvæði í
skilmálum nýju lánanna um
þrepahækkun vaxtanna að ein-
hverjum árum liðnum þegar að-
stæður hefðu lagast það mikið að
heimilin þyldu það. Þessi aðferð
hefur innifalinn þann „kost“ að
mismuna lántakendum réttlátlega
ef svo mætti segja. „Réttlætið“
felst í því að sú staðhæfing sé rétt
að þær fjölskyldur sem styttra eru
komnar með að greiða sín hús-
næðislán eigi í meiri erfiðleikum
en þær sem lengra eru komnar og
eiga þannig stærri hreina eign í
íbúðum sínum.
Mynd 2 sýnir hvernig greiðslur
af nýja láninu yrðu hlutfallslega
lægri en af óbreyttu gamla láninu
eftir því hve langt væri liðið af
lánstíma gamla lánsins þegar
skuldbreytingin er gerð. Þannig
myndu greiðslur lækka um 38%
hjá þeim sem væru nýbúin að taka
„gamla“ lánið, um 32% hjá þeim
sem hefðu þegar greitt af láninu
sínu í 10 ár, 24% hjá þeim sem er
hálfnuð með lánstímann, en um
13% hjá þeim sem ættu 10 ár eftir
af 40 ára láninu. [Mynd 2]
Önnur lán s.s. myntkörfulánin
mætti meðhöndla á sambærilegan
hátt, þó að líklega yrði að taka til-
lit til lækkunar gengis krónunnar,
enda er búist við að gengið styrk-
ist þegar fram í sækir. Seðlabank-
inn spáir því að íbúðarverð sem
þegar hefur lækkað um 25%, muni
lækka áfram um allt að 46% frá
því sem það fór hæst. Ríkisbank-
arnir og Íbúðalánasjóður hafa með
lánum til verktaka nú þegar fjár-
magnað stóran hluta þeirra íbúða
sem nú standa auðar og óseldar.
Þetta tvennt ætti að minnka fjár-
magnsþörf vegna útlána til íbúða-
kaupa á næstu misserum og árum.
Að lokum. Þegar bankarnir
hösluðu sér völl á húsnæð-
islánamarkaðnum eftir einkavæð-
ingu þeirra, þóttu þeir bjóða hag-
stæða vexti. En það voru ákvæði í
skilmálum margra lánanna um
hækkun vaxtanna ef lántakandinn
flytti launareikning sinn, sem og
að eftir ákveðinn tíma skyldi end-
urskoða vextina. Senn líður að
þeirri endurskoðun hjá mörgum.
Komi til vaxtahækkunar í kjölfar
þeirrar endurskoðunar, sem fast-
lega er búist við, yrði heimilunum
endanlega veitt náðarhöggið. Mán-
aðarleg greiðsla af láninu í dæm-
unum hér að framan myndi í einu
vetfangi hækka á 5 ára gömlu láni
um rúmlega 42% ef vextirnir
hækkuðu um 3% þ.e. úr 4,5 í 7,5%!
Vaxtalækkunarleiðin
Eftir Garðar
Sverrisson
»En hrópin um frek-
ari aðgerðir en 15
liða áætlunin lýsir eru
hávær. Hefur forsæt-
iráðherra sagt að verði
þörf fyrir frekari að-
gerðir til bjargar heim-
ilunum verði þeim beitt.
Garðar Sverrisson
Höfundur er verkfræðingur.
Mynd 1. Efri hluti grafsins sýnir vaxtahlutann í afborgunum. Lárétti ásinn
sýnir númer greiðslumánaðar.
Mynd 2. Sýnir hlutfallslega lækkun greiðslubyrðar eftir því hve langt er um
liðið frá lántöku ef farin væri vaxtalækkunarleiðin.
ALLUR almenn-
ingur skilur nauðsyn
nýrrar peningastefnu.
Allur almenningur
krefst stöðugleika
efnahagslífsins, sam-
svarandi því sem
margar þjóðir heims
njóta. Við viljum
stöðva verðbólguna,
lækka vextina, stöðva
eignabrunann og gera
lánavísitöluna óþarfa.
Í marga mánuði hef ég bent á
færa leið að þessu marki. Ekkert
þarf til að skapa efnahagslegan
stöðugleika nema þekkingu, vilja
og ákvarðanir.
Allir vita að forsenda stöðugs
verðlags er fast gengi, sérstaklega
hjá smáum hagkerfum eins og
okkar. Samt er ekki sama hvernig
fastgengisstefna er útfærð. Hér
skiptir mestu máli, að taka upp
nýja peningastefnu. Sú stefna
nefnist „reglu-bundin pen-
ingastefna“ (rule-bound monetary
policy). Þetta er ég búinn að
kynna í ræðu og riti í marga mán-
uði. Enginn hefur því þá afsökun,
að hann viti ekki hvað þarf að
gera. Ef allir vita til hvaða að-
gerða þarf að grípa, hvers vegna
er þá ekkert gert?
Samfylkingin er haldin trúar-
legri þráhyggju um inngöngu
landsins í Evrópusambandið. Af
atburðarás undanfarandi mánaða
má ljóst skilja, að Samfylkingin
ætlar að beita öllum brögðum til
að þvinga okkur til inngöngu. Þar
á meðal því glæpsamlega athæfi,
að neita upptöku sterks gjaldmið-
ils, að neita upptöku
nýrrar peningastefnu
og þar með að hafna
varanlegum stöð-
ugleika í hagkerfinu.
„Reglubundin pen-
ingastefna“ er fram-
kvæmd undir stjórn
Myntráðs. Einkenni
þessarar pen-
ingastefnu er að allar
reglur varðandi
gjaldmiðilinn liggja
fyrir og eru auðskilj-
anlegar. Viðskipta-
lífið ákveður til
dæmis peningamagn í umferð og
að mestu leyti ákveðst vaxtastigið
af vaxtastigi á myntsvæði stoð-
myntarinnar. Hægt er að segja
að peningamálin séu komin á
sjálfstýringu. Búið er að taka upp
markaðslausn peningamálanna.
Við að halda genginu föstu hættir
gengisfall að bæta í verðbólguna
og jafnframt stöðvast eignabrun-
inn. Lánavísitala verður óþörf því
að gjaldmiðillinn sjálfur tekur við
af vísitölunni sem verðmæta-
trygging.
Andstaða Myntráðs og „reglu-
bundinnar peningastefnu“ er
Seðlabankinn og „torgreind-
peningastefna (discretionary mo-
netary policty). Einkenni þess-
arar peningastefnu er ríkisforsjá
í formi stöðugra afskipta af pen-
ingamarkaðnum. Stýrivöxtum er
beitt við að þvinga markaðinn að
óskum ríkisstjórnar eða Seðla-
bankans sjálfs. Peningaprentun
er beitt til að þóknast ríkisvald-
inu og afskipti eru höfð af við-
skiptabönkum til að þóknast tor-
greindum sérhagsmunum. Allar
athafnir Seðlabankans eru tor-
greinanlegar og fara fram að baki
luktra dyra.
Seðlabankar hafa vissulega það
markmið að skapa efnahagslegan
stöðugleika. Það er einnig meg-
inmarkmið Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins (AGS). Það er hins veg-
ar tvennt sem Seðlabankann
skortir, til að eiga minnsta mögu-
leika á að skapa stöðugleika. Í
fyrsta lagi skortir seðlabanka að
jafnaði gjaldeyri til að baktryggja
100% seðlaprentun sína. Í öðru
lagi er peningastefna þeirra í eðli
sínu torgreinanleg. Seðlabankar
um allan heim eru ávallt rúnir
trausti.
Við þekkjum af eigin sögu,
hvernig tilraunir Seðlabankans
hafa gengið, við að halda stöðugu
gengi. Á tímabilinu 1950-1989 var
við lýði það sem Seðlabankinn
nefndi fastgengi. Í raun ber að
nefna þessa aðferð „tyllt gengi“
(pegged exchange rate). Hvernig
ætli þessi aðferð hafi reynst ? Á
tímabilinu 1950-1971 var gengið
fellt 5 sinnum. Á tímabilinu 1972-
1989 var gengið hins vegar fellt
24 sinnum. Allt þetta tímabil hafa
því peningar landsmanna verið að
hrapa að verðmæti. Jafnframt
hefur eignaverð og vinnulaun ver-
ið rýrt með kerfisbundnum hætti.
Menn sáu að aðferð tyllingar
dugði ekki og tóku því upp fljót-
andi gengi (floating exchange
rate). Því miður voru Seðlabank-
anum einnig mislagðar hendur við
framkvæmd þessarar aðferðar. Í
raun var beitt „óhreinu floti“
(dirty float), sem merkir að gripið
var inn í markaðinn, með stýri-
vöxtum, peningaprentun og öðrum
torgreinanlegum aðferðum. Af-
leiðingarnar voru eins og við var
að búast og sem þekkst hafa við
sambærilegar aðstæður víða í
heiminum. Innflæði fjármagns
vegna hárra vaxta og síðan út-
flæði vegna væntinga um geng-
ishrun.
Hvort sem Seðlabankinn beitir
tyllingu eða flotgengi, er nið-
urstaðan ávallt sú sama, það er að
segja gengishrun. Eins og áður
hefur verið útskýrt, er ástæðan
skortur á baktryggingu gjaldmið-
ilsins og torgreinanleg pen-
ingastefna. Vilji menn í alvöru
skapa stöðugleika í hagkerfi er
Myntráð eina lausnin. Myntráð
starfar eftir föstum ósveigjan-
legum reglum sem tryggja stöð-
ugt og fast gengi gjaldmiðilsins.
Það hefur 100% baktryggingu fyr-
ir gjaldmiðilinn og það er fest
með ákvæðum í Stjórnarskránni.
Afleiðingin er fullkomið traust.
Er það vilji þjóðarinnar, að láta
Samfylkingunni leyfast að við-
halda efnahagslegum óstöð-
ugleika? Getur verið að fólki sé
sama þótt það sé rænt fjármunum
sínum og eignum með kerf-
isbundnum hætti? Hvers vegna
losum við okkur ekki við Seðla-
bankann sem er gamaldags og
skaðleg ríkisstofnun? Er það
hugsanlega vilji þjóðarinnar að
endurreisa ríkisfyrirtæki eins og
Grænmetisverzlun ríkisins, Skipa-
útgerð ríkisins, Ferðaskrifstofu
ríkisins og Raftækjaverzlun rík-
isins?
Samfylkingin stendur gegn
nýrri peningastefnu
Eftir Loft Altice
Þorsteinsson » Samfylkingin er
haldin trúarlegri
þráhyggju um inngöngu
landsins í Evrópusam-
bandið og neitar að taka
upp „fastgengi undir
stjórn Myntráðs“.
Loftur Altice
Þorsteinsson
Höfundur er verkfræðingur
og vísindakennari.
MORGUNBLAÐIÐ birtir
alla útgáfudaga aðsendar um-
ræðugreinar frá lesendum.
Blaðið áskilur sér rétt til að
hafna greinum, stytta texta í
samráði við höfunda og
ákveða hvort grein birtist í
umræðunni, í bréfum til blaðs-
ins eða á vefnum mbl.is. Blað-
ið birtir ekki greinar, sem eru
skrifaðar fyrst og fremst til að
kynna starfsemi einstakra
stofnana, fyrirtækja eða sam-
taka eða til að kynna viðburði,
svo sem fundi og ráðstefnur.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda
Morgunblaðinu greinar eru
vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Formið
er undir liðnum „Senda inn
efni“ ofarlega á forsíðu mbl.is.
Einnig er hægt að slá inn
slóðina www.mbl.is/sendagrein
Ekki er lengur tekið við
greinum sem sendar eru í
tölvupósti.
Í fyrsta skipti sem formið
er notað þarf notandinn að
nýskrá sig inn í kerfið, en
næst þegar kerfið er notað er
nóg að slá inn netfang og lyk-
ilorð og er þá notandasvæðið
virkt.
Ekki er hægt að senda inn
lengri grein en sem nemur
þeirri hámarkslengd sem gef-
in er upp fyrir hvern efnisþátt
en boðið er upp á birtingu
lengri greina á vefnum.
Nánari upplýsingar gefur
starfsfólk greinadeildar.
Móttaka
aðsendra
greina