Morgunblaðið - 23.08.2009, Blaðsíða 6

6 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 2009
Land eða bústaður óskast við
Þingvallavatn
t.d. í Nesjahrauni (Grámel) að þjóðgarði.
Staðgreiðsla í evrum fyrir rétta eign.
Svar sendist á thingvallavatn@gmail.com
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
Þ
að hrukku margir við þeg-
ar Hagstofan birti upp-
lýsingar um að Íslend-
ingum væri tekið að
fækka og að leita þyrfti
120 ár aftur í tímann til að finna for-
dæmi fyrir mannfækkun á Íslandi.
Fækkunina nú má að einhverju leyti
skýra með efnahagshruninu, en meiri
áhrif eru af því að hin gríðarlega
fjölgun útlendinga hér á landi á ár-
unum 2005-2008 er að ganga til baka.
Framfarir í efnahags- og atvinnu-
lífi landsmanna voru hægar framan
af 19. öld og landsmönnum fjölgaði
hægt. Á fyrstu tveimur áratugum
aldarinnar fækkaði fólki t.d. í 9 ár af
20. Heilbrigðisþjónustan var léleg og
dánartíðni há. Sjúkdómar hjuggu
stór skörð í raðir landsmanna með
reglulegu millibili. Árið 1846 reið
mislingafaraldur yfir og fækkaði þá
þjóðinni um 2% á einu ári. Næstu ár
voru þjóðinni hagstæð og fólki fjölg-
aði ár frá ári. Heldur dró úr fjölgun
árið 1856 þegar fjárkláði lagði annan
aðalatvinnuveg landsmanna, sauð-
fjárrækt, í rúst um stóran hluta
landsins. Á árunum 1859-60 gengu
tveir afar skæðir faraldrar yfir land-
ið, taugaveiki og barnaveiki, sem
leiddi til þess að 1860 fækkaði lands-
mönnum um næstum þúsund manns.
Stöðnun á tíma Vesturferðanna
Árið 1871 fara landsmenn í fyrsta
skipti yfir 70 þúsund, en nú voru hins
vegar að ganga í garð erfiðir tímar.
Guðmundur Jónsson, prófessor í
sagnfræði, segir að 8. og 9. áratugir
19. aldar séu „dramatískustu áratug-
ir í íslenskri mannfjöldasögu“.
Á þessum árum standa vesturferð-
irnar sem hæst en talið er að frá
1874-1905 hafi 15-20 þúsund manns
flust til Ameríku. Guðmundur segir
að harðindi hafi verið á Íslandi á 9.
áratugnum sem hafi leitt til þess að
heiðarjarðir og býli sem voru á mörk-
um byggðar hafi lagst af. Þetta hafi
leitt til mestu fækkunar á Norður- og
Austurlandi síðan á tímum móðu-
harðindanna. Til viðbótar gekk alvar-
legur mislingafaraldur yfir landið
1882. Landsmönnum fjölgaði ekki
neitt frá 1870 til 1890, en þá batnaði
ástandið mikið. Saman fór betra tíð-
arfar og framfarir í sjávarútvegi og
landbúnaði.
„Um miðjan 10. áratug 19. aldar
hefst eitt mesta fólksfjölgunarskeið
sem um getur í Íslandssögunni og
það stendur alveg til 1965 þegar fer
að draga úr fæðingartíðni,“ segir
Guðmundur.
Í fólksfjöldafræðum er oft talað um
fjögur stig. Á fyrsta stiginu er fæð-
ingartíðni há og dánartíðni há. Á öðru
stiginu lækkar dánartíðnin en fæð-
ingartíðni er áfram há. Við þessar að-
stæður fjölgar fólki mikið. Á þriðja
stigi dregur úr fæðingartíðni. Á
fjórða stigi eru báðar tölurnar, fæð-
ingartíðni og dánartíðni, lágar. Tíma-
bilið frá 1945-1965 hefur verið kallað
tímabil barnasprengjunnar. Þjóðinni
fjölgaði þá um u.þ.b. 2% á ári. Þetta
má þakka hárri fæðingartíðni og
framförum í læknisfræði, bólusetn-
ingu og fleira.
Guðmundur Jónsson segir að þó að
fæðingartíðni íslenskra kvenna hafi
lækkað sé hún ennþá mun hærri en í
flestum öðrum ríkjum Evrópu. Í öll-
um kreppum á Íslandi hefur fæðing-
artíðni lækkað, en enn eru ekki
komnar fram vísbendingar um að það
sama muni gerast nú. Raunar bárust
fréttir af því á dögunum að fæðingum
á Landspítala hefði fjölgað.
Ekki jafnmikill aðflutningur síð-
an á landnámsöld
Það sögulega sem hefur gerst á
síðustu árum er gríðarlegur aðflutn-
ingur fólks frá útlöndum á árunum
2005-2008. Hann er meiri en til hinna
Norðurlandanna og raunar segir
Guðmundur að það þurfi að fara aftur
til landnámsaldar til að finna viðlíka
aðflutning fólks til landsins. Eftir að
stórum verkefnum á sviði uppbygg-
ingar stóriðju lauk og bankarnir
hrundu hefur stór hluti þessa fólks
flust frá landinu. Tölur Hagstofunnar
sýna að karlmönnum fækkar mun
meira en konum og að fækkun er
mest á Austurlandi. Þetta bendir til
þess að fækkun nú megi að stórum
hluta skýra með því að útlendingar,
sem komu í góðærinu til að vinna, séu
að flytja frá landinu.
Hafa þarf í huga að síðustu áratug-
ina hafa yfirleitt fleiri Íslendingar
flutt frá landinu en til þess, líka í góð-
æri. Stór þáttur í þessu er að margir
landsmenn sækja menntun til út-
landa. Sum ár, eins og t.d. á áttunda
áratugnum þegar barnasprengju-
kynslóðin var að mennta sig, hefur
þetta haft greinileg áhrif á tölur um
fjölda landsmanna.
Það á eftir að koma í ljós í hversu
miklum mæli Íslendingar eiga eftir
að flytja frá landinu í kjölfar hruns-
ins. Ef fæðingartíðni lækkar á sama
tíma og fólk flytur frá landinu mun
landsmönnum fækka. Ljóst er að
staða efnahagsmála ræður miklu um
þróunina. Fólk tekur ekki ákvörðun
um að flytja úr landi með stuttum
fyrirvara og þess vegna hefst brott-
flutningur ekki fyrr en líður á krepp-
una og eins er þekkt að þeir halda
áfram í talsverðan tíma eftir að efna-
hagslífið er byrjað að lagast. Guð-
mundur á þó ekki von á jafnmiklum
breytingum og í lok 19. aldar. „Ég á
ekki von á að við munum upplifa við-
líka breytingar og þá.“
Á Íslendingum eftir að fækka?
 Í fyrsta skiptið í 120 ár fækkar fólki á Íslandi, fyrst og fremst vegna þess að útlendingar eru að flytja burt
 Sú þróun mun halda áfram ef fæðingartíðni lækkar og Íslendingar flytja frá landinu í meira mæli en áður
Morgunblaðið/Jakob Fannar
Barnalán Þótt fæðingartíðni hér á landi hafi lækkað er hún ennþá mun
hærri en í flestum öðrum ríkjum Evrópu.


 



















 



            


 


 

   

     
           
              

  
          
   
  ! 
!   
  
  ! 
!   
     ! 
!   

 
 
 
 " 
 
 
 

 
 !
   #
$
 


   &' 
  ! (  
  
 !             #

)
   *
 
 +,-./0
 01/-0,.

 *
!2(    3   %   51-678
 51-+,8
 51-81.



  
0-68/