Morgunblaðið - 23.08.2009, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 2009
Morgunblaðið/RAX
S
óknarhugur er í forystu-
mönnum ferðaþjónustu á
Íslandi þessa dagana. Eftir
efnahagshrunið er ferða-
þjónustan ein þeirra at-
vinnugreina sem spjara sig
hvað bezt þótt rekstrar-
umhverfið sé að mörgu
leyti erfitt; erlendum
ferðamönnum fer áfram
fjölgandi, hrun krónunnar hefur í för með sér
að þeim finnst verðlag hér viðráðanlegra en áð-
ur, þeir eyða meira og þeim fylgja dýrmætar
gjaldeyristekjur. Þá hefur hrun gjaldmiðilsins
sömuleiðis haft þau áhrif að margir Íslendingar
ferðast fremur innanlands en að fara í frí til út-
landa.
Tekjur af tonni af ferðamönnum
Forsvarsmenn ferðaþjónustunnar hafa meðal
annars bent á mikilvægi markaðsstarfs og
landkynningar, því að fjölgun ferðamanna eigi
sér ekki stað sjálfkrafa. Þannig sé hægt að
skapa þjóðinni miklar gjaldeyristekjur. Erna
Hauksdóttir, framkvæmdastjóri Samtaka
ferðaþjónustunnar, skrifaði í grein hér í
blaðinu 7. ágúst síðastliðinn: „Ferðaþjónustan
er í dag ein þriggja meginstoða gjaldeyris-
sköpunar en við þörfnumst nú erlends gjald-
eyris sem aldrei fyrr. Gjaldeyristekjur grein-
arinnar voru 110 milljarðar á síðasta ári. Til
samanburðar voru gjaldeyristekjur sjávar-
útvegs 172 milljarðar á sama tíma. Það er hægt
að auka gjaldeyristekjurnar mjög hratt með
aukinni landkynningu þar sem svo öflugir inn-
viðir eru nú þegar til staðar og óvíða hægt að
skapa störf með jafnlitlum kostnaði. Það eru
engir kvótar á erlendum ferðamönnum og
tækifærin mikil.“
Fleiri ferðamálafrömuðir nefna samanburð-
inn við sjávarútveginn. Í Morgunblaðsgrein 10.
ágúst skrifaði Hallgrímur Lárusson: „Eitt tonn
af útfluttum fiski gaf okkur 260 þúsund krónur
í gjaldeyristekjur í fyrra. Eitt tonn af áli gaf
210 þúsund krónur. Eitt tonn af túristum gaf
hins vegar 2,6 milljónir króna (miðað við 12
ferðamenn í hverju tonni).
Vissulega er ekki venjan að bera saman tonn
af fólki og tonn af vörum. En með því að gera
það átta kannski fleiri sig á því hversu mikil-
vægt það er fyrir okkur Íslendinga að fá sem
flesta erlenda ferðamenn vegna þess hvað þeir
eru mikilvæg uppspretta gjaldeyristekna.
Meira en helmingur gjaldeyristeknanna verður
eftir í landinu sem hreinar útflutningstekjur,
sem er mun hærra hlutfall en af áliðnaðinum.“
Milljón ferðamenn eftir tíu ár?
Því hefur verið spáð að á árunum 2016-2020 nái
fjöldi erlendra ferðamanna hér einni milljón.
Það er mikil fjölgun á skömmum tíma; í fyrra
voru þeir hálf milljón. Þetta er að sjálfsögðu
eftirsóknarvert út frá sjónarmiði ferðaþjónust-
unnar. „Á síðasta ári kom hingað hálf milljón
erlendra ferðamanna. Landið þolir þann fjölda
og annað eins til viðbótar ef tekið er til hend-
inni með nauðsynlegar endurbætur,“ skrifaði
Einar Bollason, framkvæmdastjóri Ferðaskrif-
stofu Íshesta, hér í blaðið 7. ágúst. „Og nú þurf-
um við á þeim að halda, meira en nokkru sinni
áður, til að skapa gjaldeyristekjur og atvinnu.
Við höfum innviðina til að þjóna miklu fleiri
ferðamönnum. Við höfum þekkinguna, farar-
tækin, húsnæðið og starfsfólkið. Ekki má held-
ur gleyma því að mikill hluti þessara ferða-
manna kemur utan háannatíma og þar þarf enn
að herða sóknina og þá einkum með hag lands-
byggðarinnar að leiðarljósi.“
Allt er þetta rétt hjá forsvarsmönnum ferða-
þjónustunnar. Gífurlegir möguleikar liggja í
þessari atvinnugrein og hún verðskuldar stuðn-
ing stjórnvalda ekki síður en t.d. sjávarútvegur
og áliðnaður. Engu að síður er nauðsynlegt að
staldra við og gera einhverjar áætlanir um
hvernig eigi að bregðast við þessari gífurlegu
fjölgun ferðamanna á nokkrum árum. Hverjar
eru hinar „nauðsynlegu endurbætur“ sem Ein-
ar Bollason nefnir?
Útheimtir fjárfestingar í innviðum
Það sem þarf til að taka á móti fleiri ferða-
mönnum er ekki bara hótelin, rúturnar, bíla-
leigubílarnir og starfsfólk ferðaþjónustu-
fyrirtækjanna. Fjölgun ferðamanna útheimtir
fjárfestingar í innviðum samfélagsins, sem
skattgreiðendur kosta. Í skýrslu, sem unnin
var fyrir samgönguráðuneytið fyrir þremur ár-
um, var til dæmis fjallað um stóraukið álag á
vegakerfið vegna fjölgunar ferðamanna. Það
álag bætist við álagið, sem stórauknir þunga-
flutningar um vegina valda, svo og almenn hjól-
hýsa-, fellihýsa- og tjaldvagnaeign lands-
manna. Vegakerfið í kringum höfuðborgar-
svæðið er sprungið og ekki þarf að spyrja að
því hvað gerist að óbreyttu þegar 300-400 þús-
und manns til viðbótar vilja heimsækja Geysi
og Gullfoss.
Fjölgun ferðamanna, ekki sízt á hálendinu,
krefst uppbyggingar aðstöðu og stóraukins eft-
irlits og gæzlu. Það kostar líka peninga og við
slíka uppbyggingu eru ótal álitamál, sem huga
þarf að.
Samtök ferðaþjónustunnar ályktuðu á aðal-
fundi sínum 2007 að skora á stjórnvöld að vinna
landnýtingaráætlun með þarfir ferðaþjónust-
unnar í huga.
Nú hafa þingmenn úr öllum flokkum, með
Siv Friðleifsdóttur þingmann Framsókn-
arflokksins í fararbroddi, lagt fram þingsálykt-
unartillögu um svipað efni, þ.e. að fela iðnaðar-
ráðherra og umhverfisráðherra að „hafa
forgöngu um að gerð verði landnýtingaráætlun
fyrir ferðamennsku á miðhálendinu þannig að
unnt sé að taka vel á móti þeim aukna fjölda
ferðamanna sem ferðast um hálendið án þess
að ganga of nærri því.“
Hvað þolir náttúran?
Þingmennirnir segja í greinargerð með tillög-
unni að slík áætlun þurfi að taka mið af rann-
sóknum á þolmörkum ferðamennsku, annars
vegar með hliðsjón af upplifun ferðamanna og
hins vegar af umhverfinu. Á grundvelli slíkrar
áætlunar sé hægt að setja raunhæf markmið
um að svæðið nýtist sem bezt til útivistar og
ferðamennsku án þess að ganga á auðlindina.
„Hvaða áhrif hefur t.d. fjölgun ferðamanna á
umhverfið, hvar þarf að byggja upp aðstöðu
fyrir gesti og hvers konar uppbygging er æski-
leg?“ er spurt í greinargerðinni. „Einnig er
brýnt að kanna hvort vöxtur ferðamennsku á
víðernunum er einhverjum takmörkunum háð-
ur og hvenær fjöldi ferðamanna er slíkur að
umhverfið verði fyrir óviðunandi breytingum
eða ferðamenn verði fyrir vonbrigðum með
heimsókn sína þar sem þolmörkum er þegar
náð – og þeir hætti þannig að koma og velji að
fara annað. Með öðrum orðum, hvenær hætta
ferðamenn sjálfir að njóta náttúrunnar vegna
þeirrar ferðamennsku sem þar hefur byggst
upp og vegna of mikils fjölda annarra ferða-
manna?“
Þetta eru grundvallarspurningar, sem ferða-
þjónustan hefur sumum hverjum svarað fyrir
sitt leyti, þannig ályktaði áðurnefndur aðal-
fundur SAF gegn uppbyggðum Kjalvegi, sem
samtökin töldu myndu „spilla verulega þeirri
upplifun sem menn sækjast eftir.“
Í greinargerðinni með tillögu alþingismann-
anna er fjallað um hin einstöku, ósnortnu víð-
erni sem Ísland hefur upp á að bjóða og ferða-
þjónustan gerir að miklu leyti út á í markaðs-
setningu sinni. „Hér er á ferðinni ákveðin
mótsögn. Hún felst í því að aðdráttarafl víðerna
byggir á ímyndinni um ósnortna náttúru en á
móti kemur að ferðamennirnir breyta víðern-
unum með komu sinni. Á fjölsóttum ferða-
mannastöðum krefst ferðamennska ákveðinna
innviða, en með þeim er í raun búið að „spilla“
víðernunum. Auknir innviðir leiða síðan til auk-
ins fjölda ferðamanna sem aftur kallar á frekari
uppbyggingu innviða. Því getur verið erfitt að
viðhalda eiginleikum víðernanna. Nauðsynlegt
er að skipuleggja ferðamennsku á þann hátt að
hún grafi ekki undan tilvist sinni,“ skrifa þing-
mennirnir.
Fjölgun ferðamanna á hálendinu mun þýða
einhverja uppbyggingu á aðstöðu og – rétt eins
og á fjölsóttari ferðamannastöðum – fram-
kvæmdir vegna afmörkunar gönguleiða og ekki
síður ökuleiða. Þá þarf klárlega að stórefla eft-
irlit með því að hvort tveggja sé virt. Ein af
stóru hættunum gagnvart náttúru Íslands eru
snarvitlausir mótorhjóla-, fjórhjóla- og jeppa-
menn, sem tæta upp göngu- og reiðleiðir og
fara langt út fyrir alla merkta slóða, eins og
grein Kolbrúnar Halldórsdóttur, fyrrverandi
umhverfisráðherra, í Morgunblaðinu í dag,
laugardag, er til vitnis um.
Hver á að borga?
Siv Friðleifsdóttir og meðflutningsmenn henn-
ar víkja stuttlega að hugmyndum um gjaldtöku
af ferðamönnum til að standa undir auknum
framkvæmdum og eftirliti. Ferðaþjónustan má
sjaldnast heyra á slíkar hugmyndir minnzt.
Sumar þeirra eru líka slæmar, til dæmis þær
sem gera ráð fyrir að sérstakur skattur sé lagð-
ur á ferðaþjónustufyrirtæki og að skattur sé
lagður á alla erlenda ferðamenn, óháð tilgangi
ferðar þeirra hingað til lands. Sú hugmynd,
sem er einföldust og réttlátust, er að þeir ferða-
menn, sem skoða náttúruperlur Íslands eða
nýta sér þjónustu þjóðgarða landsins greiði
fyrir það hóflegt gjald, rétt eins og tíðkast á
ferðamannastöðum í langflestum nágranna-
löndum okkar.
Á Akrópólis-hæð í Aþenu er til að mynda
innheimt tólf evra gjald af hverjum einstak-
lingi, eða um 2.200 krónur, enda kostar mikið
að viðhalda minjunum þar og aðstöðunni fyrir
ferðamenn. Í þjóðgörðum í Bandaríkjunum,
t.d. í Yellowstone og Yosemite, er algengt gjald
fyrir fótgangandi ferðamann 10-12 dollarar
(1.200-1.500 krónur), en ef komið er með bíl er
gjald fyrir fólksbíl og farþega hans 20-25 doll-
arar (2.500-3.200 krónur).
Þegar rætt hefur verið um gjaldtöku á ferða-
mannastöðum hér á landi er yfirleitt talað um
mun lægri upphæðir, sem þó geta skipt miklu.
Undanfarin ár hefur til dæmis skort fé til að
gera göngustíga og merkingar á hverasvæðinu
í Haukadal og við Gullfoss. Í fyrra kom fram að
Umhverfisstofnun ætlaði að ráða einn landvörð
til að sinna eftirliti á báðum stöðum. Samtals
átti stofnunin þá 25 milljónir króna til að ráða
15 landverði um allt land.
Samkvæmt könnunum heimsækja um 68%
erlendra ferðamanna Gullfoss og Geysi. Af
milljón ferðamönnum væru það 680.000 manns.
Gefum okkur að tekið yrði af þeim 500 króna
gjald fyrir að skoða báða staðina. Það eru 340
milljónir í tekjur, sem nota mætti ekki aðeins
til að ráða landverði til eftirlits og bæta aðstöðu
á þessum tveimur stöðum, heldur hugsanlega
víðar, þar sem erfiðara er að koma við gjald-
töku. Og hér er líka eingöngu talað um tekj-
urnar sem gætu komið í kassann á þessum eina
stað; miklu víðar er hægt að innheimta að-
gangseyri til að standa undir betri þjónustu og
eftirliti. Ferðamenn sýna slíkri gjaldtöku skiln-
ing, sérstaklega ef þeir finna að þeir fá þjón-
ustu í staðinn.
Gjaldtaka af ferðamönnum hefur alltof lengi
verið eitthvert feimnismál. Í öðrum ríkjum
þykir slíkt sjálfsagt; af hverju ættu ferðamenn
frá þeim ríkjum að setja lág aðgangs- og þjón-
ustugjöld fyrir sig hér á landi? Hún er ein af
þeim leiðum, sem fara þarf til að standa undir
stórhuga áformum ferðaþjónustunnar um upp-
byggingu á næstu árum.
Hvernig tökum við á móti milljón ferðamönnum?
Reykjavíkurbréf
220809
232.219
Erlendir ferðamenn 1998
502.000
Erlendir ferðamenn 2008
1.000.000
Erlendir ferðamenn 2020 skv.
spá ferðamálayfirvalda
1.500
Aðgangseyrir fyrir ein-
stakling í Yellowstone-
þjóðgarðinum
2.200
Aðgangseyrir fyrir ein-
stakling á Akrópólis-hæð