Morgunblaðið - 23.08.2009, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 2009
Mesta kaupmáttar-
rýrnunin í 20 ár
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
S
amkvæmt vefriti fjár-
málaráðuneytisins voru
ráðstöfunartekjur í maí
2009 14,7% lægri að
raunvirði en ári fyrr og
raunlækkun tekna á milli ára var
14,9%, að teknu tilliti til 11,6%
hækkunar vísitölu neysluverðs.
Könnunin náði til tæplega 190.000
einstaklinga. Launin höfðu lækkað
um 5% á milli ára og skattgreiðslur
voru 5,6% lægri í ár.
Láglaunafólki blæðir mest
Fram kemur að einstaklingar með
tekjur undir 200.000 kr. í maí í fyrra
voru ári síðar með verulega lægri
tekjur að meðaltali. Þær skýringar
eru gefnar að margir í neðstu tekju-
bilunum hafi verið með tekjur af
hlutastörfum, sem þeir hafi ekki
lengur. Í hópnum séu líka væntan-
lega margir sem hafi misst vinnu
sína og séu á atvinnuleysisbótum
eða að vinnutími þeirra sé skemmri
en áður.
Engin breyting hefur orðið á
tekjum þeirra sem voru með frá 200
til 250 þúsun krónur á mánuði í fyrra
og er það eini hópurinn sem heldur
tekjum sínum. Tekjur þeirra sem
voru með 250 þúsund kr. á mánuði
eða meira hafa lækkað og þeim mun
meira eftir því sem tekjurnar voru
hærri. 4.500 manns voru með milljón
eða meira á mánuði og hafa tekjur
þeirra lækkað um 25%. 500 ein-
staklingar voru með meira en tvær
milljónir á mánuði í fyrra og hafa
tekjur þeirra lækkað um 50% að
meðaltali.
Ráðstöfunartekjur einstaklinga
með 200 þúsund kr. á mánuði upp í
450 þúsund kr. mánaðartekjur hafa
ekki breyst að krónutölu á milli ára
vegna mikillar hækkunar persónu-
afsláttar milli ára sem vó upp hækk-
að skatthlutfall. Hærri ráðstöf-
unartekjur hafa lækkað meira en
tekjurnar sjálfar.
Frá falli bankanna í fyrrahaust
hefur atvinnulausum fjölgað, dregið
hefur verið úr vinnutíma ein-
staklinga og laun lækkað. Þetta hef-
ur dregið dilk á eftir sér.
Þorbjörn Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri Samiðnar, segir að sjá
megi tekjuþróunina hjá félags-
mönnum Samiðnar á inngreiðslum
þeirra, sem séu hlutfall af launum,
en þær hafi lækkað um 20 til 25%.
Eðlilega séu einstaklingarnir mis-
jafnlega staddir. Þeir sem hafi til
dæmis keypt húsnæði á nýliðnum
árum og hafi fengið greiðslumat
miðað við þáverandi tekjur standi
frammi fyrir breyttri stöðu þegar
lánin hafi hækkað og launin lækkað.
6,6% samdráttur vinnutíma
Gunnar Axelsson, sérfræðingur
hjá Hagstofunni, segir að tölur fjár-
málaráðuneytisins komi ekki á óvart
enda séu þær í takt við það sem bú-
ast mætti við. Hann bendir á að sam-
kvæmt vinnumarkaðskönnun Hag-
stofunnar hefur vinnutími dregist
saman um 6,6% á milli ára, miðað við
annan ársfjórðung í ár og í fyrra.
Vísitala kaupmáttar launa var
8,2% lægri í júní en á sama tíma í
fyrra. Kringum aldamótin var kaup-
máttarrýrnun í skamman tíma, en
sambærileg, langvarandi kaupmátt-
arrýrnun og nú var síðast í árs-
byrjun 1990.
Morgunblaðið/Jim Smart
Framkvæmdir Á tímabili spruttu byggingar upp á höfuðborgarsvæðinu eins
og gorkúlur en nú er vægast sagt frekar lítið að gera á þeim vettvangi.
Fara þarf aftur til fyrstu mánaða
ársins 1990 til að finna sambæri-
lega kaupmáttarrýrnun og Ís-
lendingar hafa upplifað nýliðna
mánuði, en ráðstöfunartekjur
hafa minnkað um 14,7% milli ára.
Þorbjörn Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri Samiðnar, segir að
félagsmenn óttist veturinn, þar sem
ekkert útlit sé fyrir að byrjað verði
á nýjum verklegum framkvæmdum
á næstunni. Þær þarfnist undirbún-
ings og ekkert bóli á honum.
„Hraðinn er ótrúlega lítill á
öllu,“ segir Þorbjörn. Hann bendir
á að það taki nokkra mánuði að
undirbúa ný verk og engin und-
irbúningur í þá veru sé sjáanlegur.
„Það er full ástæða til þess að hafa
áhyggjur af þessu vegna þess að
þetta er svo fjölmennur hópur,“
segir hann.
Þorbjörn vekur athygli á að allur
kraftur hafi farið í Icesave-málið
og sumarið hafi liðið án þess að
unnið hafi verið í öðrum verk-
efnum. „Það er gagnrýnisverð
verkstjórn, finnst mér, að það hafi
ekki verið reynt að skipta betur
með sér verkum,“ segir fram-
kvæmdastjórinn.
ÓTTAST
VETURINN
››
Þ
að er aldrei sérlega skemmtilegt að
verða vitni að því þegar fólk missir
stjórn á skapi sínu. Það er heldur
ekki notalegt að hlusta á fólk sem
venjulega er geðprútt ræða æstum
rómi um það hvað gera eigi við svokallaða út-
rásarvíkinga og sendisveina þeirra. Engin refs-
ing virðist of væg fyrir þá menn.
Vegna þessarar vanstillingar fylgir því
ákveðinn léttir þegar maður heyrir í mönnum
sem benda á að í mannlegum samskiptum og í
lífinu sjálfu finnist siðalögmál sem séu algild.
Á kaffihúsi sátu nokkrir menn og skiptust á
sögum sem þeir höfðu heyrt af framgöngu
„venjulegs“ fólks sem hafði á förnum vegi rekist
á útrásarvíkinga, bankastjóra eða aðra þá sem
áberandi voru í íslensku viðskipta- og bankalífi
fyrir hrunið. Þetta fólk hafði látið svívirðingar-
nar dynja á þessum fyrrum dáðu útrásarmönnum.
Einn kaffihúsamanna sagði vel skiljanlegt að almenn-
ingur væri þessum mönnum reiður og óskaði þeim alls ills.
Þeir ættu sennilega ekki skilið að komið væri fram við þá
eins og væru þeir manneskjur, svo mikil væri sök þeirra.
Þá heyrðist rólynd rödd segja: „Þeir sem tala þannig lifa
samkvæmt Gamla testamentinu: Auga fyrir auga og tönn
fyrir tönn. En við hljótum að vilja lifa í Nýja testament-
inu.“
En viljum við það? Ekki verður horft framhjá því að stór
hópur lætur sér fátt finnast um boðskap Nýja testamentis-
ins og kýs fremur lögmál þess gamla.
Þeir sem láta refsigleði og fordæmingu vísa
sér leið og tala í fúkyrðum, eins og verstu
bloggsóðar tíðka daglega, munu sennilega aldr-
ei skilja hversu mikilvægt það er í lífinu að
hegða sér eins og siðuð manneskja og koma
fram við aðra eins og maður vill að sé komið
fram við mann sjálfan. Þeir sem lifa samkvæmt
því góða lögmáli Nýja testamentisins finna
ekki ánægju í því að sparka margfalt í þá sem
þeir telja hafa gert á hlut sinn.
Dómstóll götunnar kveður nú á hverjum
degi upp dóma sína og þar er engin miskunn
sýnd. Þar er nóg að viðhafa nafnakall, hver sem
er getur galað nafn auðmanns, bankastjóra og
viðskiptajöfurs sem hann telur sekan um að
hafa svindlað á þjóðinni og sá er umsvifalaust
dæmdur sekur og úthrópaður á bloggsíðum
sem hinn versti þjóðníðingur.
Þeir sem hafa brotið af sér verða vitaskuld að sæta
ábyrgð. En dómstóll götunnar, sem bendir í allar áttir og
hirðir lítt um það þótt einhverjir saklausir lendi í hópi
brotamanna, er ekki fær um að ákvarða sekt eða sakleysi.
Til þess höfum við dómstóla sem fara að lögum. Þeir flýta
sér hægt en stundum er það líka nauðsynlegt.
Alltaf verða til menn sem telja að hefndin sé einhvers
virði. Aðrir telja hefnd skelfilega illt fyrirbæri vegna þess
að hún á ekkert skylt við réttlæti. Of margir tala nú eins og
þeir vilji hefnd en ekki réttlæti. En auðvitað verða menn
sjálfir að ákveða í hvaða testamenti þeir vilja lifa.
kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Í hvaða testamenti?
26. ágúst 1979: „Eins og Morg-
unblaðið hefur skýrt frá standa nú
fyrir dyrum í Tékkóslóvakíu rétt-
arhöld yfir 10 andófsmönnum þar í
landi. Sumt af þessu fólki er þekkt
á Vesturlöndum – annað ekki.
Þessum réttarhöldum hefur verið
lýst sem einhverjum mestu sýnd-
arréttarhöldum, sem fram hafa
farið í A-Evrópu frá alræmdum
réttarhöldum í Tékkóslóvakíu upp
úr 1950. Sakborningar hafa ekkert
til saka unnið annað en það, að
hafa aðrar skoðanir en ráðamenn
Tékkóslóvakíu. Sumir þeirra hafa
meira að segja ekki einu sinni látið
uppi aðrar skoðanir en Husak hef-
ur, þeir hafa gert það eitt að dreifa
upplýsingum, sem teknar eru orð-
réttar upp úr dómsmálabókum
víðsvegar um Tékkóslóvakíu um
dóma yfir andófsmönnum í land-
inu! “
. . . . . . . . . .
27. ágúst 1989: „Færð hafa verið
sterk rök að því, að stefnan í sjáv-
arútvegsmálum hafi verið jafn vit-
laus og stefnan í landbún-
aðarmálum um langt árabil. Slík
rök er m.a. að finna í athygl-
isverðri grein eftir dr. Einar Júl-
íusson eðlisfræðing sem birtist í
Morgunblaðinu hinn 1. júní sl., en
hann átti m.a. þátt í gerð reiknilík-
ana við Háskólann fyrir einum ára-
tug, sem sýndu að hans mati, að
tugum milljarða væri kastað á glæ
á ári hverju með rangri fisk-
veiðistefnu.
Dr. Einar Júlíusson telur, að fiski-
skipaflotinn hafi þegar á árinu
1950 verið búinn að ná hagkvæm-
ustu stærð og segir um útreikn-
inga þá, sem gerðir voru fyrir ára-
tug: „Þeir sýndu, að með vaxandi
stærð flota eykst ekki aðeins til-
kostnaðurinn heldur má búast við
minnkandi afla með vaxandi flota.“
Hann lýsir þróun síðustu áratuga
með þessum orðum: „Hálfrar aldar
saga um sístækkandi fiskiflota og
minnkandi afla. Ömurlegt dæmi
um hrikaleg náttúruspjöll, arðrán,
úrræðaleysi og óheilindi íslenzkra
ráðamanna, hvar í flokki, sem þeir
standa. Aflinn minnkar en tilkostn-
aðurinn vex.“
Úr gömlum l e iðurum
Óskar Magnússon.
Ólafur Þ. Stephensen.
Útgefandi:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Fréttir semMorgun-blaðið hefur
birt úr úttekt Cre-
ditinfo á starfsemi
skúffufyrirtækja
hafa vakið talsverða athygli.
Úttektin sýnir m.a. að um
helmingur tæplega 30.000
skráðra fyrirtækja á Íslandi í
árslok 2007 var ekki með eigin-
lega starfsemi. Þar af var um
þriðjungur aðallega notaður sem
eignarhalds- og fjármögnunar-
félög eigenda sinna. Þessi félög
skulduðu samtals um 1.000 millj-
arða króna, en eignirnar voru
yfir 2.000 milljarðar. Nú má hins
vegar gera ráð fyrir að eignir-
nar, sem að miklu leyti voru
hlutabréf, hafi rýrnað stórlega
eftir efnahagshrunið. Skuldirnar
sitja eftir, en í mörgum tilvikum
bera eigendurnir ekki á þeim
neina persónulega ábyrgð.
Tölurnar í þessum dæmum
eru háar. 315 fyrirtæki, skráð á
265 einkaheimilum, skulduðu
samtals um 264 milljarða króna,
eða um milljarð á hvert þessara
265 sterkefnuðu heimila.
Sú mynd, sem dregin er upp í
þessari umfjöllun, bendir ekki
beinlínis til að menn hafi farið á
svig við lög og reglur. Hún stað-
festir hins vegar það sem komið
hefur fram í annarri umfjöllun
um hið flókna net eignarhalds-
félaga, sem gerði að verkum að
harla erfitt var að hafa yfirsýn
um íslenzkt viðskiptalíf á há-
punkti umsvifa þess og átta sig á
því hver átti hvað. Mörg skúffu-
fyrirtæki með torræð nöfn og
óljós eigendatengsl hafa komið
við sögu í umfjöllun Morgun-
blaðsins og annarra fjölmiðla um
flókna og vafasama fjármála-
gerninga í aðdraganda hrunsins.
Embætti ríkisskattstjóra tel-
ur að fjöldi eignarhaldsfélaga
hér á landi hafi farið úr bönd-
unum og hið flókna net félaga,
sem gera í raun ekki annað en
að halda utan um
eignarhluti og
skuldir, byrgi yfir-
völdum sýn og
kunni að vera skjól
fyrir undanskot
skatta. Sama á við gagnvart
samkeppnisyfirvöldum; þau eru
oft í mesta basli með að átta sig
á eigna- og stjórnunartengslum
fyrirtækja við mat á því hvort
samkeppnislöggjöfinni sé fylgt.
Tölurnar sem Creditinfo hef-
ur safnað saman sýna aukin-
heldur fram á hvað margir, sem
tóku mikla áhættu með því að
taka há lán fyrir hlutabréfa-
kaupum upp á milljarða, bera
litla ábyrgð nú þegar allt hefur
hrunið. Fjármálastofnanir munu
að líkindum þurfa að afskrifa
skuldirnar.
Gylfi Magnússon viðskipta-
ráðherra lýsti þeirri skoðun hér
í blaðinu í liðinni viku að þessi
þróun hefði verið komin út fyrir
velsæmismörk. „Þetta voru
mjög óheilbrigðar lánveitingar
sem hafa núna í mjög mörgum
tilfellum valdið gríðarlegu tjóni
hjá lánveitendum sem í mörgum
tilvikum eru gjaldþrota. Þeir
sem lánuðu láveitendunum bera
[því] tjónið,“ sagði viðskiptaráð-
herrann.
Gylfi bendir á að flókið sé að
leggja hömlur á stofnun eign-
arhaldsfélaga. Það megi heldur
ekki verða of erfitt að stofna
fyrirtæki; það hamli samkeppn-
ishæfni og skilvirkni viðskipta-
lífsins.
Eins og í svo mörgu öðru
verður vandinn ekki eingöngu
leystur með breyttum lögum,
heldur þarf hér að höfða til sið-
ferðiskenndar þeirra, sem
stunda viðskipti á Íslandi. Telja
þeir það sér í hag að búa til flók-
inn frumskóg eignarhaldsfélaga,
sem gerir yfirvöldum erfitt um
eftirlit og torveldar almenningi
að hafa yfirsýn eða vilja þeir
hafa allt sitt uppi á borðinu?
Höfða þarf til sið-
ferðiskenndar þeirra
sem stunda viðskipti}
Skúffuvæðing
viðskiptalífsins