Morgunblaðið - 23.08.2009, Blaðsíða 23

botnlangabólgu. Spítalinn á Ísafirði
var búinn að loka á allar aðgerðir á
Bolvíkingum, því hreppurinn
skuldaði svo mikið. „Guðmunda
systir var í vist hjá Gunnari Andrew,
framkvæmdastjóra spítalans. Hann
sagðist taka persónulega ábyrgð á
sig vegna aðgerðar minnar og um
miðjan desember komst ég á spít-
alann. Þar sá ég rafmagnseldavél í
fyrsta skipti, burstaði tennurnar í
fyrsta skipti, notaði til þess gamlan
margnotaðan tannbursta spítalans
og saltvatn, og fór þá í fyrsta skipti í
baðkar.“
Vorið 1937 keypti Óskar sér sam-
festing fyrir 14 krónur, vel stóran.
„Ég safnaði fyrir honum um vet-
urinn með því að stokka upp úr ein-
um bala fyrir Sigurð Kristjánsson,
landmann á Fræg, eftir hvern róður,
alls 140 lóðir eða 14.000 öngla, en ég
fékk 10 aura fyrir lóðina, sama þótt
skipt væri um tauma eða greitt úr
flækjum. Ég átti smá afgang sem ég
gat látið mömmu fá um vorið, en
samfestingurinn dugði í mörg ár.“
Erfiðasta upplifunin
Í ágústmánuði árið 1937, þegar
Óskar var níu ára, heyjaði Hannibal
á eyðijörðinni Efstadal, innst í Laug-
ardal. Hann sló, rakaði og batt og
Óskar fór með blautt heyið á tveim-
ur hestum, yfir fjallið til Þernuvíkur,
og þótti gott að geta farið með tvo
hesta, þrjár ferðir á dag, gangandi
aðra leiðina og á reiðingnum hina.
„Hannibal svaf í klettagjótu með
teppi og regnkápu yfir sér, og ég
færði honum mat. Steina sem hafði
eignast barn um veturinn, tók á móti
heyinu og þurrkaði það. Í einni ferð-
inni rak hesturinn Brúnka sátuna í
stein, missti jafnvægið, steyptist
fram af hamraveggnum og festi
hægri afturfótinn á milli stórra og
þungra hellna. Ég skar á klifbera
böndin, svo hún losnaði við sáturnar,
og hljóp til Hannibals. Meðan hann
reið niður að Laugabóli eftir hjálp
beið ég hjá Brúnku og það var erfið-
asta upplifunin í sveitinni. Brúnka
kvaldist mikið og það var sorglegt að
sjá og heyra þegar fóturinn brotn-
aði. Það tók marga klukkutíma að
losa hestinn enda þurfti fyrst að
fjarlægja hellurnar en að því loknu
þurfti ég að fara niður í Þernuvík til
þess að ná í allt sem þurfti til þess að
aflífa Brúnku, byssuna, skotin, hníf-
ana og ílátin. Aðalsteinn, pabbi
Rögnu á Laugabóli, og Guðjón
vinnumaður hans, hjálpuðu okkur í
myrkrinu, alla nóttina sem ég er nú
einn til frásagnar um. Það var fyrsta
vökunóttin mín, og við komum í
Þernuvík eftir hádegi daginn eftir.“
Sat hjá ám
Síðasta sumarið í sveitinni, seinni
part sumars 1940, var Óskar í Haga-
koti í Laugardal og sat hjá 40 ám.
„Ég var einn af þeim síðustu sem
gegndu þessu starfi hérlendis. Ef
veðrið var gott var þetta allt í lagi en
yfirleitt var þetta leiðinlegt starf. Ég
var alltaf illa klæddur og frekar
svangur, en þegar búið var að
mjólka á morgnana var ég sendur
með rollurnar og hafði tvær rúg-
brauðssneiðar með kæfu í nesti. Það
var erfitt að passa þær fyrst eftir að
lömbin höfðu verið skilin frá þeim.
Hundurinn var hundgamall, og varð
ég því að vera hundur sjálfur en það
vantaði aldrei kind hjá mér.“
Kaflaskipti
Kaflaskipti urðu í lífi Óskars þeg-
ar hann flutti til föðursystur sinnar í
Reykjavík haustið 1940, þá 12 ára
gamall. Móðir hans hafði áhyggjur
af því að senda hann í burtu svona
ungan en hann kvaddi hana með
þeim orðum að hann ætlaði aldrei að
reykja eða drekka áfengi og segir að
henni hafi létt við það. „Sjaldan hef
ég tekið viturlegri ákvörðun,“ segir
hann. Amma hans gaf honum tvær
krónur og áður en hann fór frá Ísa-
firði keypti hann sér brilliantínglas í
kaupfélaginu og greiddi fyrir það
1,25 kr. Fór því til Reykjavíkur með
75 aura. „Ég gat ekki hugsað mér að
láta sjá mig í Reykjavík án þess að
vera með brilliantín í hárinu,“ segir
hann.
Í Reykjavík byrjaði hann fljótlega
að selja erlendum hermönnum dag-
blaðið Daily Post og var sölusvæðið
hafnarsvæðið þar sem tónlistarhúsið
rís, braggahverfin upp af Skúlagöt-
unni (Sænska frystihúsið, Völundur,
Kveldúlfshúsin og vöruskemmurnar
við Barónsstíg), reiturinn milli
Grettisgötu, Njálsgötu, Snorra-
brautar og Rauðarárstígs þar sem
Austurbæjarbíó var síðar byggt, og
allt Skólavörðuholtið. „Um þetta
svæði fór ég alla morgna á hverjum
degi áður en ég fór í skólann,“ rifjar
Óskar upp.
Barnalán og heimtufrekja
Óskar og Elsa Friðriksdóttir eiga
fjögur börn, og eitt átti hann áður.
Hann á 11 barnabörn og níu barna-
barnabörn. „Í mesta basli mömmu
bað hún guð um eitt og það var
barnalán,“ segir hann. „Við höfum
verið nokkuð samtaka í því systkinin
að hjálpa Guði við að uppfylla þá ósk
hennar en þegar hún andaðist hafði
hún eignast 240 afkomendur. Ég
held að engin kona á Íslandi hafi átt
eins marga afkomendur í lifanda
lífi.“
Krepputalið er Óskari hugleikið
og hann áréttar að kreppan nú sé
barnaleikur miðað við það sem hann
hafi upplifað. „Alla tíð hef ég vanið
mig á það að eyða ekki í einhverja
vitleysu, nema þegar ég keypti brillí-
antínið, og vinna fyrir mér á heið-
arlegan hátt. Þegar ég hætti í versl-
uninni var það mér mikils virði að
geta horft framan í hvern einasta
mann sem ég hafði átt viðskipti við
því enginn tapaði á viðskiptum við
mig. Þegar kreppan var og hét var
það mikið lán fyrir Bolvíkinga að
hafa Einar Guðfinnsson og Bjarna
Eiríksson sem útgerðarmenn og
kaupmenn því þeir gáfu fólki í soðið
þegar á þurfti að halda en allir
reyndu að bjarga sér sem mest þeir
gátu. Núna snýst flest um að heimta
af öðrum.“
g
arljósi
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 2009
ÓSKAR Jóhannsson segist hafa fengið verslunarbakt-
eríuna, þegar hann hóf störf í efnagerð Kaupfélags
Reykjavíkur og nágrennis (KRON) 1942. Að frátöldu
einu ári starfaði hann hjá KRON þar til hann opnaði
eigin verslun vorið 1951 eftir að Jón Sigurðsson, síð-
ar í Straumnesi, hafði lagt til að þeir tækju að sér
rekstur Stjörnubúðarinnar í Mávahlíð.
„Á þessum tíma voru átta matvöruverslanir í hverf-
inu og hvergi hægt að fá lán, en við þurftum að
leggja út sínar 75 þúsund krónurnar hvor,“ segir Ósk-
ar. „Mér tókst samt að skrapa saman fyrir mínum
hlut, borgaði uppsett verð og sagði upp hjá KRON.
Jón var hins vegar svikinn um lofað lán. Þetta voru
erfiðir dagar. Ég var trúlofaður, við búin að eignast
barn og áhyggjurnar miklar. Ég var með mjög þykkt
hár og það hrundi af mér en einhvern veginn tókst
mér að útvega 75 þúsund krónur til viðbótar og byrj-
aði einn með reksturinn á búðinni sem ég nefndi
Sunnubúðina.“
En það var ekki andskotalaust að vera kaupmaður.
„Þjóðviljinn hataðist út í okkur kaupmennina. Ef
kaupmaður átti fínt hús var hann þjófur og ræningi
en annað var uppi á teningnum ef aðrir áttu í hlut.
Nema heildsalarnir. Þjóðviljinn sagði þá versta. Þó
var það þannig að eini bletturinn á ferli mínum hjá
KRON sem verslunarstjóri var sá að ég hafði lánað
konu einni vörur fyrir samtals um fjögur til fimm
hundruð krónur. Það var ótrúlegt basl á aumingja
fólkinu og alveg bannað að skrifa hjá fólki. Maðurinn
hennar var í útgerð og fékk aldrei síldarsporð upp á
dekk. Þau voru með hóp af börnum og búin að steypa
upp bílskúrinn þegar þau misstu húsið og fluttu því í
bílskúrinn. Það endaði með því að ég borgaði skuld-
ina sjálfur og gerði upp haustið 1951. En svona var
þetta. Kaupmennirnir lánuðu fólkinu sem Þjóðviljinn
taldi sig berjast fyrir, en verkföllin bitnuðu fyrst og
fremst á þessu fólki. Kaupmennirnir voru sálusorg-
arar, trúnaðarmenn. Á dögunum hitti ég mann um
sextugt sem spurði hvort ég væri Óskar í Sunnubúð-
inni. Já, svaraði ég. Ég vildi bara segja þér að mikið
blessaði hún mamma þig fyrir að hjálpa okkur þegar
illa stóð á. Þannig brást eflaust margur við aðstoð
kaupmanna þó aðrir skitu þá út sem mest þeir máttu.
Kaupmaðurinn á horninu var þessi mannlegi þáttur
sem hefur glatast. Viðskiptavinur var orð að sönnu
en það á ekki lengur við í matvörubúðum nútímans.
Nú er í mesta lagi sagt góðan daginn og takk fyrir.“
Kúnnunum sinnt
Óskar segir að verslunin hafi alltaf gengið vel.
Stjórn viðskiptamála hafi reyndar ekki verið til þess
að hrópa húrra fyrir og ástæða sé til þess að halda
hlutverki kaupmannsins á horninu í þjóðfélaginu á
lofti. „Þeir voru með félagsmálastofnunina í einka-
rekstri, tóku það vandamál á sig sjálfa. Nú verður allt
vitlaust af því að samtök, sem gefa mat, loka í ein-
hverjar vikur vegna sumarfría. Hér áður fyrr voru
verkföll tíð, dýrtíð, og fólk með krakkaskara að basla
við að koma sér þaki yfir höfuðið. Kaupið dugði ekki
og það var mikið vandamál ef kaupmaðurinn skrifaði
ekki enda útvegaði kaupmaðurinn öllum sínum kúnn-
um allt sem þeir þurftu, þrátt fyrir mikla skömmtun á
innflutningnum. Heildsalarnir þurftu að berjast eins
og ljón til þess að fá sinn skammt. Þeir þurftu að
skammta kaupmönnunum og þeir að skammta sínum
kúnnum. Menn hugsuðu ekki um að græða heldur
tóku að sér að útvega fólkinu það sem það þurfti.“
Í þessum töluðu orðum rifjar hann upp kjötsmygl
sitt frá Borgarnesi í verkfallinu 1955. „Ég fékk 50
dilkaskrokka frá kaupfélaginu í Borgarnesi, komst ak-
andi framhjá verkfallsvörðum með 20 þeirra og sigldi
með afganginn og 200 kg af Bragakaffi frá fjörunni
við Korpúlfsstaði að Vatnagörðum með aðstoð trillu-
karls. Það var allt gert til að sinna kúnnunum.“
Sálusorgari og kaupmaðurinn á horninu
NÝJAR SKEMMTILEGAR GJAFAVÖRUR
Lækjargata 2a 101 R. sími 511- 5001 opið 9.00 - 22.00 alla daga