Morgunblaðið - 23.08.2009, Blaðsíða 8

8 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 2009
G
reinargerðir með lögum
útskýra tilgang þeirra,
hver þörfin hafi verið á
lagasetningu og hverju
eigi að ná fram með
lögunum. Þegar mál koma til kasta
dómstóla eru greinargerðir því eitt
lögskýringargagna, sem gjarnan er
stuðst við. Þannig leitast dómarar
við að finna vilja löggjafans; hver sé
andi laganna.
Segja má að álit meirihluta fjár-
laganefndar Alþingis um Icesave-
samningana lýsi líðan löggjafans,
eða a.m.k. þeirra nefndarmanna sem
að því standa. Það er um margt
óvenjulegt, eins og viðfangsefni
nefndarinnar.
Mannasiðir
Í áliti sínu lýsir meirihlutinn for-
sögu Icesave-málsins, lagalegum,
efnahagslegum og pólitískum álita-
efnum. Sá hluti, sem ritaður er undir
fyrirsögninni „siðferðileg álitaefni“,
er óvenjulegur. Þar skín í gegn sú
reiði, sem margir finna fyrir í kjölfar
bankahrunsins.
Kaflinn hefst svo: „Siðferðileg
álitaefni voru mjög áberandi í um-
fjöllun fjárlaganefndar sem og í fjöl-
miðlaumræðu. Sú ágenga spurning
vokir yfir allri Icesave-deilunni
hvort mönnum beri að borga skuldir
sem þeir hafa ekki stofnað til.
Spurningin verður jafnvel enn
ágengari þegar í ljós kemur að at-
hafnamenn geta, í skjóli frjáls hag-
kerfis, hirt arðinn af starfsemi sinni
en skilið skuldirnar eftir hjá almenn-
ingi ef illa fer. Sér er nú hver áhætt-
an, segir almenningur sem vitnar til
góðra gilda og almennra mannasiða í
viðskiptum forfeðra sinna þar sem
handsalið gilti og orðin stóðu. Ef til
vill má segja að Icesave-deilan sé ein
helsta birtingarmynd bankahruns-
ins sem varð á Íslandi haustið 2008.
Hún dregur á strigann þá liti sem
helst skera í augun, óbeislaða mark-
aðshyggju sem fær næsta eftirlits-
lítið að leika lausum hala. Hún af-
hjúpar nýjar og óvenjulegar
viðskiptavenjur sem í skjóli banka-
leyndar var aldrei ætlað að koma
fyrir augu almennings, hinna raun-
verulegu ábyrgðaraðila sem þó
höfðu ekki minnstu hugmynd um að
þeir væru ábekingar hins frjálsa
hagkerfis. Í þessari mynd blasir það
einnig við að bankastjórar, sem
fengu ofurlaun og óskiljanlega háa
kauprétti fyrir að bera hina miklu
samfélagslegu ábyrgð, gátu þegar
upp var staðið velt afleiðingum
gjörða sinna yfir á hin raunverulegu
breiðu bök sem alltaf hafa haldið
uppi samfélaginu, almenning í land-
inu. Hér er kominn kjarni Icesave-
deilunnar á Íslandi; bera menn ekki
ábyrgð á gjörðum sínum, eða er ekki
einmitt svo þegar bankarnir sjálfir
krefja almenning um ábyrgðir og
ábyrgðarmenn – og hver er mis-
kunnin í frjálsum viðskiptum? Hér
verður löggjafinn að staldra við.“
Verndin var ekki sem skyldi
Meirihlutinn segir Icesave-
deiluna á Íslandi einnig fjalla um
samfélagsgerð. „Hún snýst öðrum
þræði um endimörk frelsisins í við-
skiptum og samskiptum manna – og
hvenær frelsið reynir raunverulega
á regluverk samfélagsins. Hér kall-
ast því á frelsi og ábyrgð, svigrúm
og traust, tækifæri og takmörk. Við
aukið frelsi í íslensku viðskiptalífi á
tíunda áratug síðustu aldar var því
staðfastlega haldið fram að þeir fjár-
munir sem þar leystust úr læðingi
væru varðir af lögum og reglum,
með öðrum orðum að frelsinu fylgdi
ábyrgð. Segja má að allur almenn-
ingur, sem lagði fé sitt inn í nýfrjálsa
banka, hafi talið sig verndaðan af
eftirlitsstofnunum ríkisins og grand-
vörum bankastarfsmönnum sem
lutu ströngum reglum um banka-
viðskipti. Reyndin var að verndin
var ekki sem skyldi – frelsið bar
ábyrgðina ofurliði – og þar með var
vegið að grunngerð samfélagsins; af-
leiðingin var siðrof og viðvarandi
vantraust á helstu stofnunum sam-
félagsins, samskiptasáttin var úr
sögunni, og spurningin varð ágeng
sem aldrei fyrr: Var það raunveru-
lega svo, spyr almenningur eftir
hrunið, að fáeinir aðilar komust upp
með að koma heilu samfélagi á kné?
Íslenskt alþýðufólk er ekki hryðju-
verkafólk og á skýlausan rétt til þess
að lenda aldrei í aðstöðu sem þess-
ari; það er skylda stjórnvaldsins. Við
bankahrunið lenti íslenskt samfélag
í fordæmislausum aðstæðum. Ís-
lendingar, sem um nokkra hríð voru
til alls líklegir í viðskiptum og fóru
mikinn í þeim efnum um höf og lönd,
einangruðust á einni haustnóttu.“
Í besta falli að athlægi
Og enn ritar meirihlutinn:
„Frjálsa hagkerfið, sem á tímabili
virtust engin takmörk sett, var allt í
einu í fjötrum sjálfs sín – og trausti
rúið. Í samfélagi þjóðanna varð Ís-
land í besta falli að athlægi, í versta
falli útilokað frá alþjóðaviðskiptum.
Hér var úr vöndu að ráða fyrir
niðurlút stjórnvöld sem fyrst um
sinn gátu ekki gert margt annað en
að biðja þjóð sinni guðs blessunar.
Hver var ábyrgð þeirra í sam-
skiptum þjóða? Hver var hlutur
þeirra í fallinu? Og hver var staða al-
mennings þegar kemur að ábyrgð
samfélagsins?“
„Svo sómi sé að“
Í álitinu er rakið að með neyðar-
lögunum hafi þess verið freistað að
koma í veg fyrir algert kerfishrun.
Bankarnir hafi hins vegar allir fallið
nokkurn veginn samtímis. Þá hafi
vaknað spurningar um hvort og þá
hvernig evrópskum trygginga-
kerfum innstæðna væri ætlað að
taka á slíkri stöðu. „Meginspurn-
ingin var þessi og hún er ekki síður
siðferðileg en lögfræðileg: Á íslenskt
samfélag að borga umfram það sem
það getur? Stjórnvöld á Íslandi
höfðu fyrir sitt leyti staðið við skuld-
Morgunblaðið/Ómar
Líðan löggjafans
 Tilfinngaþrungið álit meirihluta fjárlaganefndar um Icesave-frumvarpið á sér ekkert fordæmi
Á fundi fjárlaganefndar
Ólöf Nordal, Höskuldur Þórhallsson, Sig-
mundur Ernir Rúnarsson, Guðbjartur Hann-
esson og Árni Þór Sigurðsson.
Eftir Ragnhildi Sverrisdóttur
rsv@mbl.is
Meirihluti fjárlaganefndar lætur
ekki nægja að leggja til breytingar á
Icesave-frumvarpinu heldur vill að
sérstöku ákvæði verði bætt við, sem
felur ríkisstjórninni að grípa til
„allra nauðsynlegra ráðstafana til að
sjá til þess að sem mest end-
urheimtist af fjármunum sem lagðir
voru inn á Icesave-reikningana“.
Samstarf við önnur lönd
Meirihlutinn kveðst telja þetta at-
riði samofið því að ná breiðri sátt í
samfélaginu um að ríkið gangist í
ábyrgð fyrir Icesave-skuldunum.
„Þáttur í því er að rekja hvert inn-
stæður af Icesave-reikningunum
voru fluttar en til þess að það sé
unnt er nauðsynlegt að ríkisstjórnin
eigi samstarf við þar til bæra aðila
hér á landi sem erlendis, þar á meðal
yfirvöld í Bretlandi, Hollandi og Evr-
ópusambandinu. Þeir innlendu aðilar
sem hér um ræðir eru einkum Fjár-
málaeftirlitið, slitastjórn og skila-
nefnd Landsbanka Íslands hf. og er-
lend yfirvöld, t.d. lögregluyfirvöld.“
Bankamenn fyrir dóm
Meirihlutinn leggur enn fremur til
að ríkisstjórninni verði falið að gera
ráðstafanir til að þeir sem kunna að
bera ábyrgð á tilurð Icesave-
reikninganna, og því hvernig farið
var með fjármuni sem söfnuðust,
axli fjárhagslega ábyrgð á því tjóni
sem af hefur hlotist fyrir ríkið.
„Meirihlutinn telur rétt að rík-
isstjórnin hafi í því sambandi sam-
ráð við ríkislögmann sem fer með
bótakröfur fyrir hönd ríkisins. Einn-
ig má gera ráð fyrir að atvik mála
verði mun ljósari þegar rannsókn-
arnefnd Alþingis hefur lokið störf-
um síðar á þessu ári.“
Stjórnvöld hafa þegar ákveðið að
skoða málsókn á hendur þeirra sem
stofnuðu til Icesave-reikningana í
Bretlandi og Hollandi, að því er fram
kom í máli Steingríms J. Sigfússon-
ar fjármálaráðherra á föstudag.
Hann sagði að allt yrði gert til að
endurheimta féð sem var geymt á
Icesave-innistæðunum.
Nefndarálit meirihluta fjárlaga-
nefndar er undirritað af þeim Guð-
bjarti Hannessyni, formanni nefnd-
arinnar, Árna Þór Sigurðssyni,
Ásmundi Einari Daðasyni, Bjarkeyju
Gunnarsdóttur, Oddnýju G. Harð-
ardóttur, Sigmundi Erni Rúnarssyni
og Þór Saari.
Hvar eru peningarnir?
Morgunblaðið/Heiddi
HAUST 1
Tónlistarborgin Vín og Balatonvatn í Ungverjalandi eru helstu áfangastaðir
fyrstu haustferðarinnar. Flogið til Frankfurt, en þaðan er ekið til
menningarborgarinnar Regensburg við Dóná. Farið verður í skoðunarferð um
borgina og síðan í siglingu á Dóná að Weltenburg klaustrinu sem er hvað
þekktast fyrir elsta bjórbrugghús landsins. Gist verður síðan í 3 nætur í hinni
heillandi Vínarborg og farið þar í skoðunarferð. Áfram er haldið að Balatonvatni
í Ungverjalandi þar sem dvalið er í 4 nætur og farið í skoðunarferð til
höfuðborgarinnar Búdapest. Einnig verður tími til að skoða sig um við vatnið,
heimsækja Tihany, taka þátt í sveitabrúðkaupi og margt fleira. Eftir ánægjulega
daga er falleg leið ekin til eins elsta bæjar Austurríkis, Krems, þar sem við
gistum 2 nætur. Ferðinni lýkur í nágrenni Frankfurt áður en flogið er heim.
Fararstjóri: Margrét Gunnarsdóttir
Verð: 236.200 kr. á mann í tvíbýli Örfá sæti laus!
Innifalið: Flug, skattar, hótelgisting, allar skoðunarferðir með rútu,
hálft fæði og íslensk fararstjórn.
18. - 30. september
Sp
ör
eh
f.
s: 570 2790www.baendaferdir.is
A L L I R G E T A B Ó K A Ð S I G Í B Æ N D A F E R Ð I R
Hálftfæðiogallarskoðunarferðirinnifaldar
Vínarborg -
Balatonvatn