SunnudagsMogginn - 02.05.2010, Síða 24

24 2. maí 2010
Þ
egar Margrét Hallgrímsdóttir
tók við starfi þjóðminjavarðar
var Þjóðminjasafninu ærið verk
á höndum en sýningar þess
höfðu þá verið lokaðar í á annað ár vegna
undirbúnings fyrirhugaðra endurbóta.
„Söfn hafa mikilsverðu menntunarhlut-
verki að gegna og eru mikilvæg stoð í okk-
ar menningarsamfélagi. Söfnin eru einnig
vettvangur til umræðu um menningu í
víðu samhengi. Söfnin starfa því út á við
gagnvart notendum og er það að færast í
aukana, en hið innra starf er mjög mik-
ilvægt og grunnur að öðrum. Samhengi
þessara þátta er mikilvægt. Það er brýnt
að söfn standi fyrir öflugu og fjölbreyttu
hlutverki, það er að segja varðveislu,
söfnun, skráningu, rannsóknum á nýrri
þekkingu og miðlun til almennings. Þetta
þarf allt að byggja hvað á öðru til þess að
við getum talað um vandað safn,“ útskýrir
hún. „Þegar ég kom að safninu sá ég því
fyrir mér að mikið uppbyggingarstarf væri
framundan, bæði hvað varðar Þjóðminja-
safnið sjálft og ekki síður safnastarf al-
mennt í landinu sem byggja yrði á góðri
samvinnu innan safnsins og út á við.“
Hún segir uppbygginguna hafa gengið
vel, margt hafi áunnist. „Búið er að móta
stefnu safna á sviði þjóðminjavörslu, bæta
aðstöðu til innra starfs Þjóðminjasafns Ís-
lands með nýstárlegu sýningarhúsnæði
Þjóðminjasafnsins, sem er þannig úr garði
gert að það nær til landsmanna. Mikilvægt
er að vera með góðar sýningar, fjölþætta
starfsemi og þjónustu og aðlaðandi kaffi-
hús. Fólki þarf að líða vel á söfnum, þau
eiga að vera vettvangur allra.“
Nýtur velvilja hjá almenningi
Margréti þykir þessi skilningur á hlutverki
safna hafa styrkst á undanförnum tíu ár-
um. Fagmennska í safnastarfi hafi styrkst
um allt land og þar starfi breiður hópur vel
menntaðra sérfræðinga. „Á það einnig við
um Þjóðminjasafnið. Ég finn að það nýtur
velvilja hjá almenningi í dag. Þjóðminja-
safnið er hér um bil 150 ára gömul stofnun
sem hefur þróast með samfélaginu.“
Hún segir safnið lengst af hafa notið
mikils skilnings, svo sem í kringum lýð-
veldisstofnun 1944, þegar ákveðið var að
byggja hús utan um safnið sem nokkurs
konar morgungjöf til þjóðarinnar. „Safnið
hefur staðið fyrir sömu grunngildi allt frá
stofnun þess árið 1863. Spurt var áleitinna
spurninga, hver erum við og hvert viljum
við stefna? Hvað stöndum við fyrir? Þessar
spurningar eiga ekki síður við í dag.
Á þessum tíma hafði verið kreppa og
margt um líkt við aðstæður í dag. Þá leit-
uðu menn í uppruna sinn og þjóðlegur
arfur var virtur. Sagan endurtekur sig.“
Margrét skýtur því inn til gamans að eitt
af því fyrsta sem gert var í safnhúsinu á
byggingastigi á fimmta áratugnum hafi
verið að halda tískusýningu til að sýna
innlenda framleiðslu, hönnun og iðnað. Þá
þótti fólki við hæfi að það væri gert í húsa-
kynnum Þjóðminjasafnsins.„Þá voru
menn að líta sér nær, alveg eins og í dag,
en við höfum einmitt verið að velta því
fyrir okkur að endurtaka þennan leik.
Halda hér tískusýningu til að sýna inn-
lenda hönnun og framleiðslu. Það er mikil
vakning meðal ungra hönnuða í dag sem
sækja ótrauðir í þjóðararfinn. Enda þótt
þau ættu ekki alltaf upp á pallborðið í góð-
ærinu standa gömlu gildin greinilega fyrir
sínu. Þjóðin stendur á tímamótum og þá
er við hæfi að ákveða á hverju við ætlum
að byggja.“
Hlutverkið endurskilgreint
Umræðan í kringum endurbæturnar á
Þjóðminjasafninu í byrjun þessarar aldar
var safninu erfið, að sögn Margrétar. „Að
hluta til vegna þess að beðið var of lengi
með þessar endurbætur. Þær tóku langan
tíma enda ærið verkefni. Endurbæturnar
tókust hins vegar mjög vel.“
En endurbæturnar voru ekki bara
bundnar við steinsteypu. Margrét og sam-
starfsmenn hennar notuðu nefnilega
tækifærið til að endurskilgreina hlutverk
safnsins, innra starf, hlutverk þess gagn-
vart landsbyggðinni og að hugsa þjón-
ustuna alveg upp á nýtt. Stórum hluta
safnskostsins var komið fyrir í vönduðum
geymslum, og starfsemi er nú einnig til
húsa í Setbergi, gamla Jarðfræðahúsinu.
Þar er merkilegt bókasafn og heim-
ildasafn, sem er aðgengilegt þeim sem
leggja stund á rannsóknir á þjóðararf-
inum. Svo má geta þess að sá áfangi er nú
að nást að gera gagnagrunn Þjóðminja-
safnsins ,,Sarp“ aðgengilegan á verald-
arvefnum. „Þegar Þjóðminjasafnið var
opnað á ný í september 2004 var þessu
mjög vel tekið af þjóðinni. Þjóðminjasafn-
ið hefur fengið fjölmargar viðurkenningar
og ber þar hæst viðurkenningu Evr-
ópuráðs safna árið 2006. Þá var Þjóð-
minjasafnið valið eitt af bestu söfnum Evr-
ópu vegna vel heppnaðra endurbóta og er
nú talið meðal bestu safna Evrópu.“
Ein af helstu niðurstöðunum við end-
urmat á hlutverki Þjóðminjasafnsins var
sú að leggja áherslu á víðsýni og umburð-
arlyndi. „Liður í því hefur verið að beina
athyglinni að báðum kynjum, börnum
hópum og málefnum sem hafa verið nægi-
lega sýnileg í söfnum. Má þar nefna mál-
efni fatlaðra barna, kreppuna og samtím-
ann,“ segir Margrét.
Grunnsýningar nauðsynlegar
Grunnsýningu Þjóðminjasafnsins, Þjóð
verður til – menning og samfélag í 1.200 ár
– er ætlað að veita innsýn í sögu íslensku
þjóðarinnar frá landnámi til samtímans. Á
sýningunni getur að líta um 2.000 muni,
auk um 1.000 ljósmynda. „Svona lang-
tímasýning er nauðsynleg í höfuðsafni
eins og Þjóðminjasafninu,“ segir Margrét
og bætir við að brýnt sé að bæta úr þessu í
öðrum höfuðsöfnum, eins og Listasafni Ís-
lands og Náttúruminjasafni Íslands. „Al-
menningur þarf að hafa aðgang að arf-
inum á einum stað og fá skilning á
honum.“
Farið er dýpra í einstaka þætti í sögu
þjóðarinnar með sérsýningum. Má þar
nefna sýninguna Endurfundi sem verður
opin fram á haust en þar er brugðið ljósi á
niðurstöður fornleifarannsókna Kristni-
hátíðarsjóðs. „Þetta voru rannsóknir á
helstu sögustöðum, Þingvöllum, Skál-
holti, Skriðuklaustri og Hólum, svo ein-
hverjir séu nefndir, og við fengum fjár-
veitingu til að setja upp sýningu á
niðurstöðum eftir að fimm ára rannsókn-
artímabili lauk og var það gert í samvinnu
við verkefnisstjóra rannsóknanna. Þetta
er mjög áhugaverð sýning á jarðhæð
safnsins sem ég hvet fólk til að láta ekki
framhjá sér fara.“
Fornleifarannsóknir eru hluti af starfi
Þjóðminjasafnsins og hafa stórir upp-
greftir verið á vegum þess og í samstarfi
við aðra undanfarin ár í Reykholti og á
Skriðuklaustri. Auk þess er unnið að úr-
vinnslu stórra rannsóknaverkefna og ber
þar hæst fornleifarannsókn á Bessastöð-
um, en skýrsla um síðarnefnda verkefnið
er á næsta leiti og er hennar víða beðið
með eftirvæntingu.
Þegar safnið var opnað á ný byrjaði líka
nýr kafli í sögu þess, miðlunarstarf hófst
fyrir alvöru með aðgengi fyrir alla og lit-
Þar sem fortíð
mætir nútíð
Áratugur er síðan Margrét Hallgrímsdóttir tók
við starfi þjóðminjavarðar. Húsakostur Þjóð-
minjasafnsins var þá orðinn lúinn og stofnunin
sjálf „svolítið gleymd“ í þjóðfélaginu enda þótt
hún stæði á gömlum merg, þar sem fortíð mætir
nútíð. Margrét og hennar fólk bretti upp ermar
og hún er í megindráttum ánægð með uppbygg-
inguna og horfir fram á veginn.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is