Fréttablaðið - 22.10.2011, Blaðsíða 28

22. október 2011 LAUGARDAGUR28
Ég held því
fram að við
séum að
verja grund-
vallaratriðin
áfram og
tryggja það
að við verð-
um áfram í
fremstu röð.
G
uðbjartur Hannesson
settist í stól velferðar-
ráðherra í ársbyrjun.
Hann tók við víðfeðm-
asta málaflokki ríkisins
á tímum efnahagslegra
þrenginga og hefur þurft að glíma við
niðurskurð og hagræðingu. Hann telur
hins vegar að grunnur heilbrigðis-
kerfisins sé svo sterkur að þrátt fyrir
þrengingar sé ekki verið að eyðileggja
neitt.
Fregnir bárust af því á dögunum að
loka þyrfti þremur deildum á Land-
spítalanum og 85 störf gætu tapast,
vegna minnkandi fjárframlags. Frá
árinu 2008 hafa framlög til heilbrigðis-
kerfisins dregist saman um 20 prósent
og til Landspítalans um 23 prósent.
Guðbjartur hefur sagt að hingað til
hafi verið hægt að hagræða, en nú sé
svo komið að minnka verði þjónustu.
En hvað segir það okkur að hægt sé að
skera niður um 20 prósent án þjónustu-
skerðingar, ef sú er raunin? Var kerfið
þá ekki of stórt?
„Menn hafa verið að glíma við niður-
skurð í heilbrigðiskerfinu síðan löngu
fyrir hrun og það hefur auðvitað verið
mat manna að kerfið hafi bólgnað of
mikið út á tilteknum tíma, að það hafi
verið á sjálfstýringu. Niðurskurðurinn
er því að hluta til í leiðinni viðurkenn-
ing á að margt hefði mátt breytast.“
Guðbjartur bendir þó á að með auk-
inni þróun, nýrri tækni, viðhorfum
og betri menntun, breytist kröfurnar
til heilbrigðisþjónustu. Þar sem áður
hafi þurft langa sjúkrahúslegu þurfi
nú mun skemmri tíma. Það hafi áhrif
á nýtingu fjárveitinga.
Áttum ekkert val
Guðbjartur segir að í umræðu um
niður skurð í heilbrigðiskerfinu verði
að hafa það í huga að menn hafi ein-
faldlega ekkert val haft. Skera hafi
orðið niður og laga útgjöld að tekjum.
„Eftir hrunið töpuðum við 10 til 15
prósentum af tekjum okkar og vaxta-
kostnaður hækkaði úr 5 prósentum í
15. Það þurfti að fjármagna hallann á
fjárlögum, taprekstur Seðlabankans og
ýmislegt annað. Þar til viðbótar juk-
ust verkefnin, til dæmis með auknu
atvinnuleysi. Þá hefur orðið til kostn-
aður við ný embætti eins og sérstakan
saksóknara og umboðsmann skuldara.
Allt hefur þetta minnkað svigrúmið
og spurningin hefur verið hvernig við
gætum stillt upp á nýtt.“
Guðbjartur segir að strax hafi verið
gefið út að draga þyrfti fjárlög saman
um 20 prósent, að minnsta kosti, til að
endar næðu saman.
„Það er það sem við höfum verið að
gera. Við höfum reynt að hlífa ákveðn-
um málaflokkum meira en öðrum, heil-
brigðis- og menntamálum, og að hluta
til dómskerfinu. Þess í stað höfum
við skafið meira utan af stjórnsýslu-
stofnunum.“
Umframkeyrslu útrýmt
Guðbjartur segir að lagt hafi verið af
stað með lög um heilbrigðiskerfið frá
árinu 2007, en þar er skilgreining á
hlutverki kerfisins. Heilsugæslan skuli
vera fyrst viðkomustaður, grunnþjón-
usta verði að vera fyrir hendi um allt
land og tveir stórir spítalar, á Akureyri
og í Reykjavík, séu reknir.
„Til að byrja með var þessum stofn-
unum hlíft, en þegar við komum í síð-
ustu lotuna sagði ég að við gætum ekki
hlíft Landspítalanum. Útgjöld til hans
nema 32 til 33 milljörðum á meðan
allar heilbrigðisstofnanir á lands-
byggðinni eru með 13 milljarða.
Stærsti niðurskurður Landspítal-
ans var í raun og veru strax í upphafi,
þegar honum var gert að aðlaga sig
fjárlögum. Ef útgjöld til heilbrigðis-
mála eru skoðuð aftur í tímann var
það þannig að ákveðnar stofnanir fóru
alltaf fram úr fjárheimildum og fengu
það bætt að einhverju leyti í fjárauka-
lögum. Þetta gilti um heilsugæsluna á
höfuðborgarsvæðinu, Landspítalann og
einstaka aðrar stofnanir.
Eftir hrunið og með nýjum stjórn-
endum tóku menn sig á og aðlöguðu
reksturinn að fjárlögum, hafa jafnvel
skilað afgangi. Þeim var ekki gert að
greiða hallann aftur í tímann, nema að
óverulegu leyti, en þarna var tekin upp
ný hugsun miðuð við nútímakröfur.“
Guðbjartur segir að heilt yfir hafi
menn farið að standa áætlanir, það sé
mesta breytingin í heilbrigðiskerfinu.
Það beri að þakka forstöðumönnum
og starfsfólki og öllum þeim sem hafi
hugsað upp á nýtt einstaka þætti.
Ekki handstýrt
Ákvörðunin um 1,5 prósenta niður-
skurð á Landspítalanum þýðir að
eitthvað þarf undan að láta varðandi
þjónustu. Guðbjartur segir Björn
Zoëga, forstjóra spítalans, hafa til-
kynnt honum það strax. Ákveðið var að
hætta starfsemi réttargeðdeildarinnar
að Sogni, líknardeildar við Landakot
og St. Jósefsspítala í Hafnarfirði. Guð-
bjartur segir valið ekki hans, en hann
taki ábyrgð á því.
„Ég hef sagt við alla mína forstöðu-
menn að ég ætli ekki ekki að vera sá
ráðherra sem annars vegar segir þeim
að skoða hlutina upp á nýtt, endur-
skipuleggja starfsemina út frá lögum
og grundvallarhugmyndum sem við
leggjum fram, og hins vegar ætla að
segja þeim hvað þeir mega og mega
ekki. Ég hef lagt á það mikla áherslu að
það skipti máli að annaðhvort stjórnar
maður stofnuninni, og ber þá ábyrgð á
henni, eða henni er handstýrt úr ráðu-
neytinu. Það vil ég ekki.“
Guðbjartur segir mikla greiningu
hafa farið fram innan spítalans á
mögulegum úrræðum og starfsmenn
hafi staðið sig einstaklega vel. „Það
væri fáránlegt af mér að segja: þið
megið þetta en ekki hitt. Það hef ég
ekki gert, en ég hef staðið þétt á bak
við starfsfólkið á Landspítalanum og
hið sama gildir um aðrar stofnanir.“
Kerfið stendur styrkt
Margir hafa haft af því áhyggjur að
Allir búnir að gleyma hruninu
Stærsta breyting í heilbrigðiskerfinu eftir hrun er að stofnanir héldu sig innan fjárheimilda. Skorið hefur verið niður um 20
prósent í málaflokknum frá 2008. Guðbjartur Hannesson heilbrigðisráðherra segir að efnahagsaðstæður hafi ekki boðið upp á
annað en niðurskurð. Hann ætlar ekki að handstýra honum en segir Kolbeini Óttarssyni Proppé að ábyrgðin sé öll hans.
VELFERÐARRÁÐHERRANN Guðbjartur Hannesson segir ekki hafa verið í boði að draga ekki úr útgjöldum ríkisins. Ríkisstjórnin hafi kappkostað að verja heilbrigðis- og
menntamál og þrátt fyrir að enn sé skorið niður búi Íslendingar við gott heilbrigðiskerfi. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
ÚTGJÖLD TIL HEILBRIGÐISMÁLA (Á ÁÆTLUÐU VERÐLAGI 2012)
Breyting frá ´06-´12
2006 2008 2010 2012 m.kr. %
Almenn sjúkrahúsþj. 55.087 57.833 48.118 46.543 -8.544 -16%
Hjúkrunar- og endurhæf.stofn. 26.135 26.766 24.553 27.149 1.013 4%
Almenn heilsugæsla 12.163 13.157 12.173 13.635 1.472 12%
Sérfræðilæknar 5.299 6.325 6.298 6.016 717 14%
Lyf og hjálpartæki 15.019 18.108 18.632 18.025 3.006 20%
Alls heilbrigðisþjón. 113.703 122.189 109.774 111.367 -2.336 -2%
Í fjáraukalögum 2011 eru útgjöld til heilbrigðismála aukin um 2,5 milljarða. Guðbjartur
segir það í raun þýða að niðurskurðurinn í ár hverfi alveg. Ástæður aukafjárveitinganna
liggja að mestu í lækningum erlendis, s-merktum lyfjum og síðast en ekki síst sér-
greinalækningum. Ekki er lengur í gildi samningur um sérgreinalækna og gjöld ríkisins
til þeirra hafa staðið í stað. Guðbjartur segir það umhugsunarefni.
„Mér finnst að heilbrigðisstéttir og raunar þjóðin öll þurfi að ræða þetta. Við erum
að skera niður um 20 prósent til heilbrigðismála og var það endilega í greiðslum til
sérgreinalækna sem við ætluðum að bæta í?“
Guðbjartur segir Ísland eitt fárra landa sem búa ekki við tilvísunarkerfi. Það þýði
að oft og tíðum sé verið að nota dýrasta úrræðið í kerfinu í stað þess ódýrasta, þegar
fólk leitar beint til sérfræðinga. „Við þurfum að ná tökum á þessu og færa þetta að
einhverju leyti inn á sjúkrahúsin. Breyta kerfinu, taka upp tilvísanir og styrkja heilsu-
gæsluna. Við erum að undirbúa það og erum í viðræðum við sérgreinalækna. Vonandi
gengur það.“
■ VERÐUM AÐ KOMA Á TILVÍSANAKERFI
svo sé komið varðandi heilbrigðis-
kerfið að frekari niðurskurður eyði-
leggi innviði þess. Guðbjartur telur
svo ekki vera, við búum að sterku
kerfi sem muni standa þetta af sér.
„Ég held því fram að við séum að
verja grundvallaratriðin áfram og
tryggja það að við verðum áfram í
fremstu röð. Það er sama hvaða kenni-
tölu maður skoðar; þó að við séum að
rýra eitthvað þá er af góðu að taka.
Það gleymist nú stundum, eins og
nýverið komu fram upplýsingar um,
að best sé að vera kona á Íslandi, best
sé að vera barn á Íslandi, hér er minni
fátækt, þrátt fyrir að við séum með
stækkandi hóp sem verður að glíma
við. Við erum með betri aðgang að
sérfræðiþjónustu en er á Norður-
löndunum, fleiri sem sinna heimilis-
lækningum, þótt hér séu færri sér-
menntaðir í þeirri grein og margt
fleira.
Þó að hér hafi orðið fækkun í heil-
brigðisstéttum þá er hún ekkert svo
mikil, miðað við þá aukningu sem
orðið hafði á undan, ef skoðað eru 20
ár aftur í tímann. Engu að síður er
þróunin áhyggjuefni.
Við getum státað af því að vera
áfram með mjög góða heilbrigðis-
þjónustu og það líður ekki á löngu þar
til við verðum í toppnum aftur, þar
sem við höfum verið.“