Morgunblaðið - 15.01.2011, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2011
Happafugl? Auðnutittlingurinn er fallegur fugl og nettur. Í íslenskri þjóðtrú þótti það góðs viti ef
smáfugl hljóp á veginum á undan lestarmanni og er nafn auðnutittlingsins e.t.v. orðið þannig til.
Ómar
Í fréttum Ríkisútvarpsins
annan dag ársins kom fram að
þriðjungur landsmanna hefði
sótt kirkju um jól. Vitnað var í
tölur úr Þjóðarpúlsi Capacent.
Það er gríðarlega mikill fjöldi
þó að skilja mætti annað af
fréttinni, sem í báðum tilvikum
var orðuð á þann hátt að „að-
eins“ þriðjungur sækti messu
um jól. Ég staldraði við þetta
orðalag og reiknaði nokkrum
sinnum hve margir teldust
þriðjungur landsmanna. Nið-
urstaðan var alltaf rúmlega
hundrað þúsund manns. Það
var ekki laust við að mér þætti
fréttamaðurinn tala niður
kirkjusókn með smáorðinu
„aðeins“.
Mér er stórlega til efs að
mörg lönd þar sem kristni er
ríkjandi trú geti státað af jafn-
almennri þátttöku í helgihaldi
um jól. Til samanburðar má
nefna að 15% meðlima norsku
kirkjunnar (ekki 15% lands-
manna) sóttu messu á að-
fangadagskvöld í fyrra. Könn-
un Capacent spyr ekki um kirkjudeildir og
því má reikna með að það sem hér flokkast
undir kirkjusókn sé bæði Þjóðkirkjan og
aðrar kristnar kirkjudeildir.
Það eru heldur ekki margir viðburðir hér
á landi sem draga jafnmarga til sín og
jólahátíðin gerir í kirkjum. Mýtan um tómu
kirkjuna er hins vegar sterk og mér varð
einmitt hugsað til fréttamanns sem sagði
fyrir nokkrum árum við mig að „kirkjan
væri hvort sem er tóm“ og var þá að ræða
um Hallgrímskirkju í desembermánuði. All-
an þann mánuð ómar kirkjan af söng og
helgihaldi og má sem dæmi nefna að þar
voru 800 manns við aftansöng og 720 við
miðnæturmessu um síðustu jól. Rúmlega
2000 manns tóku þátt í helgihaldi í kirkjunni
yfir háhelgina en mun fleiri ef aðventan er
talin með. Alls tóku hátt í þrettán þúsund
manns þátt í helgihaldi og tónleikum í Hall-
grímskirkju í desember 2010. Þá eru ótaldir
þeir sem komu í öðrum erindagjörðum.
Kirkjan var ekki tóm.
En það er auðvitað ljóst að ekki fara allir í
kirkju um jól. Helgihald á öldum ljósvakans
skiptir líka máli þegar jólahald Íslendinga er
skoðað. Vinsælasta útvarpsefnið ár hvert er
útsending Rásar 1 frá guðsþjónustu í Dóm-
kirkjunni á aðfangadagskvöld
og um síðustu jól hlustuðu
99.000 Íslendingar á aldrinum
12-80 ára á útsendinguna á
Rás 1 eða í gegnum Sjón-
varpið. Að auki horfðu 16,4%
á jólamessu Sjónvarps á að-
fangadagskvöld. Stöð 2,
Bylgjan og Vísir.is sendu líka
út aftansöng á aðfangdags-
kvöld.
Í fyrrnefndri könnun Capa-
cent, þar sem þátttakendur
merktu við ýmsa þætti í jóla-
haldi, var staðhæfingin um
kirkjusókn orðuð: „Fer í
kirkju fyrir eða um jólin.“
Þetta bendir til þess að telja
megi þátttöku í aðventukvöld-
um með í þessari tölu. Ekki
um kirkjudeildir og því má
reikna með að það sem hér
flokkast undir kirkjusókn sé
bæði Þjóðkirkjan og aðrar
kristnar kirkjudeildir.
Upplýsingar um þátttöku í
helgihaldi og kirkjusókn
benda til að aðventukvöld séu
almennt vel sótt og kirkjur
fullar á aðfangadag, bæði hjá
Þjóðkirkjunni og öðrum
kristnum kirkjum.
Í stærri sóknum Þjóðkirkjunnar er helgi-
hald alla jóladagana. Í minni prestaköllum,
svo sem víða í sveitakirkjum er iðulega
messað einu sinni í hverri kirkju presta-
kallsins um jól. Þátttaka þar er iðulega góð,
enda sýndi könnun Capacent að kirkjusókn
á landsbyggðinni var hlutfallslega betri en
meðal höfuðborgarbúa, 41% á móti 30%. Það
er gaman að skoða tölur um kirkjusókn frá
fámennari stöðum. Sem dæmi má taka að í
Hofsprestakalli á Vopnafirði sóttu 500
manns guðsþjónustur í kirkjunum um að-
ventuna, jól og áramót, en á Vopnafirði búa
um 650 manns. Í Eiðaprestakalli tóku að
meðaltali 55% sóknarbarna þátt í messunum
um jól.
Það er því greinilegt að það að sækja
kirkju eða hlýða á helgihald er hluti af jóla-
undirbúningi og jólahaldi landsmanna og
enn er stór hópur sem gerir það. Kirkjusókn
er þó mest í elsta hópnum og hlýtur það að
vera hvatning til safnaða um allt land að
sofna ekki á verðinum heldur halda áfram
góðu starfi svo að ekki færri en þriðjungur
landsmanna njóti þess að fylla áfram kirkj-
urnar fyrir eða um næstu jól.
Eftir Steinunni Arnþrúði
Björnsdóttur
»Ég reiknaði
nokkrum
sinnum hve
margir teldust
þriðjungur
landsmanna.
Niðurstaðan var
alltaf rúmlega
hundrað þúsund
manns.
Steinunn Arnþrúður
Björnsdóttir
Höfundur er verkefnisstjóri á Biskupsstofu.
Mýtan um tómu
kirkjuna
Sigurður Kári Krist-
jánsson alþingismaður
hefur farið mikinn í
fjölmiðlum undanfarna
daga vegna máls
drengs sem fæddist á
Indlandi í nóvember sl.
Sigurður Kári veit
mætavel að erfitt er
fyrir mig sem innanrík-
isráðherra að bregðast
við fullyrðingum og
spurningum um mál-
efni einstaklinga eins og hann setur
fram í opnu bréfi til mín í Morg-
unblaðinu 12. janúar sl. Ég kemst
hins vegar ekki hjá því að svara Sig-
urði Kára þar sem hann hefur ákveð-
ið að nýta sér þetta mál, sem snertir
örlög lítils drengs, indverskra hjóna
og íslenskra hjóna, í pólitískum til-
gangi.
Ég staldra mjög við fullyrðingar
Sigurðar Kára um „tregðu“ innanrík-
isráðuneytisins í málefnum barnsins.
Slíkar fullyrðingar hafa átt fylgi að
fagna í fjölmiðlum, sem hafa sumir
hverjir fjallað af mikilli óvarkárni um
þetta viðkvæma mál og ítrekað slegið
fram röngum fullyrðingum. „Tregða“
innanríkisráðuneytisins hefur ein-
faldlega verið fólgin í því að fara eftir
lögum og reglum og standa við al-
þjóðlegar skuldbindingar.
Þannig hefur ráðu-
neytið farið fram á að
þegar barn er fætt af
staðgöngumóður og ætl-
að að flytja til Íslands sé
skýrt hver fari með
forsjá viðkomandi barns
og hverjir teljist rétt-
mætir foreldrar þess.
Þær kröfur hafa ekki
með einstaklinga að gera
heldur einfaldlega skuld-
bindingar Íslands gagn-
vart réttindum barna.
Samskipti við Indland
Innanríkisráðuneytið hefur reynt
eftir fremsta megni að leiðbeina og
aðstoða fólk sem sækir um ríkisfang
fyrir börn sem fædd eru með stað-
göngumæðrun. Íslensk stjórnvöld
geta hins vegar ekki upp á sitt ein-
dæmi ákveðið hver fer með forsjá
barns sem fætt er af erlendri konu í
öðru landi. Þetta veit Sigurður Kári.
Hann veit líka að aðeins lögmætir
forsjáraðilar geta sótt um vegabréf
fyrir hönd barna sinna og að ómálga
barn getur ekki gert það sjálft.
Í þessu tilfelli hafa íslensk stjórn-
völd upplýst indversk stjórnvöld um
samþykki Alþingis á veitingu rík-
isborgararéttar til barnsins og óskað
eftir því við indversk stjórnvöld að fá
úr því skorið hvort barnið sé einnig
indverskur ríkisborgari og hvort
þeim skilningi íslenskra stjórnvalda
að íslensku hjónin fari með forsjá
barnsins sé mótmælt af hálfu Ind-
lands. Því fer fjarri að innanrík-
isráðuneytið eða utanríkisráðuneytið
hafi dregið lappirnar í þessu máli.
Frá því að fyrst var haft samband við
innanríkisráðuneytið vegna málsins,
hinn 18. nóvember sl., hafa starfs-
menn ráðuneytisins unnið að því að
skýra stöðu barnsins þannig að rétt-
ar þess sé gætt.
Eins og staðan er núna bíða ís-
lensk stjórnvöld viðbragða ind-
verskra stjórnvalda. Ég get því mið-
ur ekki fullyrt um hvenær þau liggja
fyrir. Það sem að okkur snýr er hins
vegar að hafa öll gögn tilbúin af hálfu
íslenskra stjórnvalda þannig að um
leið og viðbrögð eru ljós sé hægt að
leiða málið til lykta þegar í stað. Ég
vona að þessa sé mjög skammt að
bíða.
Alþjóðlegt áhyggjuefni
Þetta er í fyrsta sinn sem mál
barns fætt af staðgöngumóður á Ind-
landi ratar inn á borð íslenskra
stjórnvalda með þessum hætti. Laga-
rammi utan um staðgöngumæðrun
þar í landi þykir óljós og réttarstaða
þessara barna að sama skapi. Stjórn-
völd annarra Evrópuríkja hafa glímt
við sambærileg mál og ríkisborgarar
þeirra þurft að dvelja á Indlandi á
meðan úr þeim málum er leyst. Ein-
mitt vegna þessara vandamála hafa
Evrópuríki og jafnframt Evrópusam-
bandið hvatt Indverja til að hafa
lagaramma um staðgöngumæðrun
skýran og ótvíræðan; til að vernda
nýburana sem um ræðir, stað-
göngumæðurnar og tilvonandi for-
eldra.
Umræðan um staðgöngumæðrun
nær langt út fyrir málefni ein-
staklinga. Hún er alþjóðleg og snert-
ir á mörgu því viðkvæmasta sem
fram fer í samskiptum ríkra jarð-
arbúa og fátækra. Þetta veit Sig-
urður Kári og í þingsályktunartillögu
um staðgöngumæðrun, sem nú liggur
fyrir Alþingi og hann er meðal flutn-
ingsmanna að, er gerð grein fyrir
þeim áhyggjum að staðgöngumæðr-
un gegn greiðslu bjóði alvarlegum
hættum heim. Þar segir m.a.: „Nokk-
ur siðferðileg álitaefni vakna þegar
rætt er um möguleikann á lögleið-
ingu staðgöngumæðrunar. Almennt
eru menn neikvæðir gagnvart stað-
göngumæðrun í hagnaðarskyni út frá
því sjónarmiði að verið sé að nota lík-
ama konu í annarlegum tilgangi og
einnig væri hægt að líta á slíka gjörð
sem einhvers konar form af við-
skiptum með börn. Staðgöngumæðr-
un í hagnaðarskyni hefur verið líkt
við vændi og hugsanlegt er að konur
sem búa við fátækt og þröngar fé-
lagslegar aðstæður gerist stað-
göngumæður vegna slæmra að-
stæðna. Þessi álitamál eiga þó betur
við um samfélög þar sem mikil fá-
tækt er ríkjandi og heilbrigðisþjón-
usta og samfélagsform er með öðru
sniði en í vestrænum löndum, t.d. á
Indlandi.“
Þessar hættur eru raunverulegar
þótt alhæfingar geti verið varasamar
á þessu sviði eins og í öðru. Einmitt
þess vegna verða íslensk stjórnvöld,
líkt og stjórnvöld annarra ríkja sem
glíma við sambærileg mál, að gæta
þess í hvívetna að rétt sé staðið að
málum í þessum efnum. Ef menn á
annað borð vilja taka þessa umræðu
þarf að gera það heiðarlega en ekki
með ómaklegum dylgjum.
Óskað velfarnaðar
Ég ítreka að málið er gríðarlega
viðkvæmt og allir hlutaðeigandi auð-
særanlegir. Sársaukinn getur orðið
mikill þegar almenn umræða er
heimfærð á einstök tilvik. Þess vegna
hef ég viljað forðast að samtvinna
þetta tiltekna persónulega mál um-
ræðu sem við þó erum nauðbeygð að
taka ef við ætlum að vera sjálfum
okkur samkvæm.
Eftir Ögmund
Jónasson
Ögmundur
Jónasson
» Það sem að okkur
snýr er hins vegar
að hafa öll gögn tilbúin
af hálfu íslenskra
stjórnvalda …
Höfundur er innanríkisráðherra.
Meint tregða innanríkisráðuneytisins