Ný saga - 01.01.1987, Qupperneq 58

ÓLAFUR FRIÐRIKSSON OG KRAPOTKIN FURSTI
að handverksiðnaður ætti
framtíð fyrir sér.
Tilkoma rafmótora var ein
af forsendum Ólafs fyrir
handiðnaðarhagkerfinu. Þeir
sköpuðu möguleika á að vél-
væða smærri verkstæði, en
gufuaflið hefði krafist stærri
eininga. Því ættu íslendingar
að virkja fallvötnin smám
saman og nýta orkuna til smá
iðnaðar. Innlend iðnfram-
leiðsla unnin með handafli
gæti keppt við erlendar vör-
ur, að minnsta kosti á íslandi.
Forsendur Ólafs voru vitan-
Iega fengnar frá furstanum.12
í þessari sömu grein hvatti
Ólafur íslenska verksmiðju-
eigendur til að leggja rekstur
sinn niður á sumrin og leggja
stund á búskap. Slíkt væri
tíðkað í Pétursborg í Rúss-
landi. Hann sagðist einmitt
þekkja marga íslendinga sem
stunduðu sjómennsku eða
kaupskap í sveitum á sumrin
en leggðu stund á handverk á
vetrum. Sú hugmynd að menn
skyldu flakka á milli starfs-
greina var undir áhrifum frá
kenningum Krapotkins sem
lagði áherslu á að þjóðir
heims yrðu að tengja saman
landbúnað og iðnað. Dæmið
frá Pétursborg er til vitnis um
það.13
Hitt er svo annað mál að
kenningar Krapotkins féllu
að mörgu leyti vel að íslensk-
um veruleika þessa tíma. Þær
voru í raun mun nærtækari
en hugmyndir marxista er
byggðu á stóriðjustefnunni.
Þá er á það að líta að Ólafur
taldi að hvergi væri auðæfun-
um jafnar skift meðal
menntaðra þjóða en á íslandi.
„Öreigarnir, sem hvergi eiga
höfði sínu að halla, og eigi vita
hvað þeir eiga að hafa til
næsta máls, eru ekki til á ís-
landi." Hins vegar tók hann
það fram að stóreignamenn-
irnir væu gagnlegir þegar
ráðast skyldi í stór verkleg
fyrirtæki. Þeir gætu greitt
háa skatta.14 Engu að síður
má hugsa sér að Ólafur hafi
litið þannig á málin að efling
handiðnaðarins gæti varið
þann jöfnuð sem hann taldi
ríkja á íslandi. Það mætti
koma í veg fyrir að fjölmenn
öreigastétt, hin „óumflýjan-
lega afurð" stóriðjunnar, yrði
til.
STEFNUSKRÁ
JAFNAÐARMANNA
Ólafur Friðriksson snéri
heim frá Kaupmannahöfn
árið 1914 og dvaldi í fáeina
mánuði á Akureyri. Þar
stofnaði hann jafnaðar-
mannafélag og samdi fyrir
það stefnuskrá.15- Hún var
síðar birt í vikublaðinu Dags-
brún er hóf göngu sína í
Reykjavík 1915. Þessi stefnu-
skrá ber því vitni að Ólafur
var ekki með öllu fráhverfur
kenningum marxista. Þar var
vitnað til Karls Marx og gerð
krafa um að stærstu fram-
Ólafur vildi varð-
veita Islenska
sveitasamfélagið.
Landbúnaðurinn
átti að vera kjöl-
festan f atvinnulff-
inu til frambúðar.
Það var útbreidd
skoðun meöal
vinstrimanna að
verksmiðjurekstur
kapitalista kallaði
á arðrán og væri
mannskemmandi
vegna þeirra ein-
hæfu starfa sem
hann krefðist.
Krapotkin tefldi
fram smáiönaði
sem valkosti gegn
stóriójunni.
leiðslutækin í þjóðfélaginu
yrðu opinber eign. Þá var lögð
töluverð áhersla á hugmyndir
Henry Georges um jarðaskatt.
Engar beinar skírskotanir
eru í fyrrnefndri stefnuskrá
til kenninga Krapotkins.16 Þó
ber að athuga að hugmyndir
Henry Georges voru skyldar
viðhorfum anarkista. Það hef-
ur verið bent á að sumt í kenn-
ingum hans mætti túlka sem
anarkisma og hann lýsti
samúð sinni með rússneskum
níhílistum í þekktustu bók
sinni, Framfarir og fátækt,17
Þá mætti nefna að Krapotkin
og Leo Tolstoj voru einlægir
aðdáendur hans.18 Þar að
auki er hugsanlegt að stétt-
56
I