Ný saga - 01.01.1987, Side 66

Frjálslyndi kemur ekki í eitt
skipti fyrir öll
Gunnar Karlsson
Nýstárlegasta og rót-
tækasta hugmynd
Guðmundar er sú, sem hann
setur þó fram með fyrirvara,
að þjóðfrelsisbarátta íslend-
inga hafi verið háð til að
verjast frjálslyndri stefnu
dönsku stjórnarinnar. Þeir Is-
lendingar hafa vafalaust ver-
ið til sem hafa ætlað að fá
betra ráðrúrn fyrir íhaldsemi
sína eftir því sem sjálfstjórn
þjóðarinnar ykist. Ég þekki
eitt dæmi þess. Árið 1865
voru Jón Pétursson yfirdóm-
ari og síðar dómstjóri og Jón
Sigurðsson bóndi á Gautlönd-
um skipaðir í milliþinganefnd
til að semja nýtt frumvarp að
landbúnaðarlögum. Áður en
nefndin lauk störfum skrifaði
Jón Pétursson nafna sínum og
taldi að það ætti að vera eitt af
markmiðum nýju laganna að
koma upp stórbændastétt í
landinu. En hann sá agnúa á
að koma slíkum lögum á:
„Þetta er svo gagnstætt hugs-
unarhætti Dana að menn eigi
geta vænt að nokkur danskur
ráðherra mæli með því, og ég
held að menn því eigi ættu að
fara að káka við búnaðarlög
vor fyrri en landið fær álykt-
unarvald í innlendum málum
ef það verður nokkru sinni."1
En Jón Pétursson hafði ekki
svo mikinn áhuga á íhalds-
þróun á íslandi að hann gerð-
ist nein þjóðfrelsishetja.
Hann var konungkjörinn al-
þingismaður hátt á þriðja ára-
tug og tók því með ró þó að
hægt miðaði í sálfstæðisátt.
Þannig er fjarri öllu lagi, hygg
ég, að líta á baráttu gegn
dönsku frjálslyndi sem nokk-
urt meginmarkmið í sjálf-
Fjöldaganga til Kristjánsborgarhallar I Kaupmannahöfn 21. mars
1848. íbúar Kaupmannahafnar krefjast afnáms einveldisins.
stæðisbaráttunni. Því veldur
einkum að þar var ekki gegn
miklu að berjast. Ekkert
bendir til að nein dönsk
stjórnvöld hafi haft teljandi
áhuga á að bylta íslensku
þjóðfélagi. Þau áttu að vísu til
að spyrna við fótum ef íslend-
ingar vildu gera eitthvað sem
Danir skildu ekki og þeim
virtist óhóflega forneskju-
legt. Hugmyndir sumra ís-
lendinga um bann við öreiga-
giftingum, sem Guðmundur
rekur, eru eitt dæmi þess, og
Jón Pétursson átti sýnilega
von á að meðvituð stofnun
stórbændastéttar fengi sömu
viðtökur. En dönsk stjórn-
völd létu sér í léttu rúmi
liggja þó að konungseinveldið
héldist 25 árum lengur á
íslandi en í Danmörku. Og þótt
menn hlytu að sjá að almenn,
samræmd barnafræðsla væri
meginforsenda framfara tóku
Danir því rólega að íslend-
ingar væru svo til barnaskóla-
lausir næstum öld lengur en
þeir sjálfir.
Hitt er vissulega rétt hjá
Guðmundi að íslendingar
höfðu meiri áhuga á þjóð-
frelsi en persónufrelsi al-
þýðu. En þar er hann ekki
heldur í beinni andstöðu við
eldri túlkanir á frelsisbarátt-
unni. Flestir sagnfræðingar
okkar hafa látið eins og frels-
isbaráttan hafi nánast ein-
göngu snúist um þjóðfrelsi.
Þannig skrifar Páll Eggert
Ólason í ævisögu Jóns Sig-
urðssonar. Þannig skrifa
Einar Arnórsson og Björn
Þórðarson í Alþingi og frelsis-
baráttan, og Alþingissögu-
nefnd réð ekki höfunda til að
skrila bækur sem hétu Al-
þingi og lýðræðisþróunin,
Alþingi og mannréttindin eða
Alþingi og kvenfrelsisbarátt-
an.
Vissulega tóku íslenskir
sveitamenn undir ákveðin
stef í boðskap frjálslyndis-
64