Ný saga - 01.01.1987, Side 72

KONUR FYRIRGEFA
KÖRLUM HÓR
Már Jónsson
K,
onan er höfðfyrir
'Sk. fótaþurrku,"
svaraði Hildur og leit framan
í bónda sinn, „þegar — þegar
önnur er höfð í takinu, tekin
fram yfir eins og, eins og
dæmin sanna."
Guðmundur Friðjónsson:
Hólmganga (1921)
Vandinn er að komast að til-
finningum fólks, hvað það var
að hugsa og hvernig því leið.
Með hverjum hætti voru sam-
skipti hjóna? Var stofnað til
hjónabands af ást eða réðu
efnahagur og foreldrar? Var
hjónabandið ástríkt eða mót-
aðist heimilislíf af hatri og
þögn? Var barist um völd?
Nálgast má svör með því að
athuga einstök atriði sem
þetta varða og heimildir eru
einhverjar til um, svo sem
framhjáhald. Framhjáhald
rýfur hjónaband, eitthvað er
að, en hverju fer fram þegar
upp kemst eða þegar barn
fæðist? Hvað gerist? Brestur
hjónabandið eða getur allt
orðið sem fyrr?
Hér verður einvörðungu
fjallað um framhjáhald á
fyrri hluta 19. aldar, og raun-
ar aðeins um eina hlið þess af
mörgum, nefnilega viðbrögð
giftra kvenna sem tekið var
framhjá. Ástæða þeirrar af-
mörkunar er að til eru bréf
frá þessum konum til stjórn-
valda. í október 1812 fékk
Kansellí í Kaupmannahöfn
heimild til að ganga frá ýmis
konar málum án þess að leita
samþykkis konungs. Átti það
meðal annars við um „Hor-
stafs aldeles Eftergivelse i de
Tilfælde hvor Forbön maatte
vorde nedlagt fra den uskyld-
ige og fornærmede Ægtefæll-
es Side".1 Sumarið 1821 til-
kynnti Kansellí stiftamt-
manni og amtmönnum það
sérstaklega að ákvæðið gilti á
íslandi. Orðaði Klausturpóst-
urinn það á þá leið „að þegar
saklaus ektamaki þess hjóna
sem framhjá tekur biður
þeim brotlega uppgjöf sektar
megi vona fullrar uppgjafar
hórdóms (straffs) fyrir
þennan." 2 Ákvæðinu hafði þó
verið beitt hérlendis árin á
undan. Bæði voru sendar inn
umsóknir á þessum forsend-
um og Kansellí fór nokkrum
sinnum fram á að fá sendar
yfirlýsingar saklausra maka
Bóndakona með tvö börn. Bændur tóku gjarna framhjá eftir að
konurnar voru farnar að eldast.
70