Birtingur - 01.01.1968, Síða 20

marquis, hinn guðlega markgreifa, hafði
stjórnað leiksýningum sjúklinga á geðveikra-
hælinu Charenton þegar hann var vistmaður
þar. Þá hugkvæmdist Weiss að láta de Sade
semja og stjórna leiksýningu um morðið á
Marat þar sem sjúklingar færu með hlutverk-
in. Hæli þetta var ekki eingöngu notað lil að
hýsa geðveikt fólk heldur voru þarna geymdir
ýmsir sem voru illa þokkaðir af valdhöfunum
eða þóttu óheppilegir á almannafæri siðferði-
lega eða pólitískt, þetta hafa fleiri ríki tíðkað.
Þarna eru líka menn haldnir margvíslegum
tegundum geðveiki, menn plagaðir af taum-
lausum kynórum, glæpamenn og fávitar. En
Weiss er ekki að sýna okkur geðveikrahælið
sem siíkt heldur þátt ofbeldisins í sögunni,
sýna okkur ýmsar myndir þess í viðburðum
heimsins, geðveikrahælið Charenton er tákn
veraldarinnar með þeim öflum sem ákvarða
örlög okkar. Blöndun veruleika og ímyndun-
ar. Hinir geðveiku fara með hlutverkin í leik-
ritinu inni í leikritinu sem hvað speglar annað
og stundum verða skilin óljós, sjúklingurinn
greinir ekki á milli hlutverksins í leik de Sade
sem hann hefur lært utanað og hins hlutverks-
ins sem liann var { áður. Vandi leikarans er
mikill í þessu verki þar sem hann á að Ieika
mann með truflaðan huga í æði skekinni ver-
öld sem leikur annan mann sem á að bera
fram skarphugsaðar athugasemdir og hug-
sjónamál stundum. Leikritið er á þremur
plönum tímans: 1793 í trylltu umróti frönsku
stjórnarbyltingarinnar þegar ógnaröldin ríkti
og fallöxin og hæstiréttur múgsins, tími Marat
sem var ein af aðalpersónum stjórnarbylting-
arinnar þar til Charlotte Corday myrti hann í
baði sínu og frá því segir leikur Sade, leikur-
inn inni í leiknum. — Næsta plan: 1808, þá á
leiksýning markgreifans að fara fram í geð-
veikrahælinu, þá ríkir Napóleon sem hófst
með byltingunni, með því að svíkja hana og
setja sjálfan sig á stól veldis og krýna sig sem
keisara. Fulltrúi hans og siðhræsninnar í skjóli
valdsins er Coulmier, forstöðumaður hælisins
sem situr með sínum gestum á palli og gætir
þess að góðum siðum sé ekki spilt á þann hátt
sem geti ógnað valdinu. Og er óþreytandi að
benda á að allt sem fari aflaga tilheyri liðnum
tíma og núna er allt í ljóma Napóleons í mik-
illi andstöðu við það sem við sjáum fyrir aug-
um okkar. Og reyndar sé huggunin ef ein-
hverju sé ábótavant núna að við getum treyst
því að í framtíðinni verði lífið áhyggjulaust
og ,,þó vér fáum ennþá eitt stríð mun enn á
ný blasa við oss sigursins tíð,“ einsog segir í
hinni íslenzku þýðngu Árna Björnssonar mag-
isters.
Þriðja planið er 1967 það ár sem þetta leikrit
er sýnt okkur, það ár sem leikritið er sýnt
hverju sinni. Það er sú Charenton eða sá
18
BIRTINGUR