Íslenskt mál og almenn málfræði

Ataaseq assigiiaat ilaat

Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2009, Qupperneq 53

Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2009, Qupperneq 53
Tilbrigði í fallmörkun aukafallsfrumlaga 51 sögu sem þegar var minnst á, sbr. (i5b), er orðaröð mismunandi eftir hand- ritum. Möðruvallabókartextinn (AM 132 fol.), sem sagan er oftast gefin út eftir, hefur nf-þgf með líka en Kálfalækjarbók (AM 133 fol.) hefur aftur á móti þgf-nf á sama stað í textanum: (54) a. oc lijkadi þat ollum vel (AM 132 fol. 3^335-36 [1330-1370], Njáls saga) b. o/clikaði óllum þat vel (AM 133 fol. 5VI9 [1350], Njáls saga) Eðlilegast er að túlka þessi tilbrigði á þann hátt að um sömu rökformgerð sé að ræða í báðum dæmunum en að aðrar hömlur hafi gilt um stöðu frum- lags og andlags að fornu. Þá þarf ekki að gera ráð fyrir að breyting hafi orð- ið á sjálfri sögninni líka í íslenskri málsögu. Skiptisagnir og sagnir með föstu þágufallsfrumlagi hafi þá haft formgerðina í (55b), sbr. (12) í kafla 2.2. (55) a. [SL [NL þgf [y, líkar [NL nf ]]]] (fast þágufallsfrumlag) b. [SL [NL nf [^, hentar [NL þgf ]]]] (skiptisögn með valfrelsi liða) Með skiptiformgerð, fremur en skiptisögnum, er hægt að skýra mynstrið þgf-nf og breytinguna þgf-nf -> þf/þgf-þf með því að notkunarsvið þágufalls hafi þrengst og sé í nútímamáli nátengt skynjun á frumlögum (sbr. kafla 2.1).40 Eiginlega þágufallsliði, þ.e. njótendur, hafi þá áður verið hægt að nota kerfisbundið með sögnum sem uppfylla fyrrnefnd skilyrði um hlutverkaskipti. Breytingar á notkun þágufalls fela því jafnframt í sér takmörkun á skiptiformgerð.41 Þessa breytingu mætti skýra með tilvísun 40 Einnig mætti ímynda sér að við hlið skynjunarsagnar með mynstrinu þf-þf sé til skiptisögn með mynstrinu þgf-nf. í nútimamáli væri sögnin svíða trúlega dæmi um slíkt, sbr. e-m svíður e-<?NF ‘e-m sárnar e-ð’ með þágufalli andspænis e-n svíður (+FL) ‘e-r finnur til (líkaml. sársauka)’ með þolfalli. Með mynstrinu þgf-nf/nf-þgf er mögulegt að benda á fyrrnefnd hlutverkaskipti og merkingarhlutverk þágufallsliðarins er e.t.v. meira í ætt við njótanda en reynanda. Mér vitanlega hefur svíða ekki fyrr verið tilnefnd sem möguleg skiptisögn (sbr. t.d. Jóhannes Gísla Jónsson 1997—1998, Jóhönnu Barðdal 19990, 2001) en 1 mínu máli hegðar hún sér á sama hátt og skiptisögnin henta: (i) a. Svíður þér (ekki) þessi gagnrýni? (þér = frumlag) b. Svíður þessi gagnrýni þér (ekki)? (þessigagmýni = frumlag) c. Mig svíður í fingurinn. 41 Að fornu er einnig margvísleg dæmi að finna um tegundir þágufalls sem ekki eru mögulegar í nútimamáli eða sem lifa aðeins í tilteknum samböndum. Sjá til dæmis umfjöll- un Nygaards 1905:98-128 um þágufall og athugun Skards 1951. Eftirfarandi dæmi sýnir t.d. virkari notkun verkfærisþágufalls en í nútímamáli:
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188
Qupperneq 189
Qupperneq 190
Qupperneq 191
Qupperneq 192
Qupperneq 193
Qupperneq 194
Qupperneq 195
Qupperneq 196
Qupperneq 197
Qupperneq 198
Qupperneq 199
Qupperneq 200
Qupperneq 201
Qupperneq 202
Qupperneq 203
Qupperneq 204
Qupperneq 205
Qupperneq 206
Qupperneq 207
Qupperneq 208
Qupperneq 209
Qupperneq 210
Qupperneq 211
Qupperneq 212
Qupperneq 213
Qupperneq 214
Qupperneq 215
Qupperneq 216
Qupperneq 217
Qupperneq 218
Qupperneq 219
Qupperneq 220
Qupperneq 221
Qupperneq 222
Qupperneq 223
Qupperneq 224
Qupperneq 225
Qupperneq 226
Qupperneq 227
Qupperneq 228
Qupperneq 229
Qupperneq 230
Qupperneq 231
Qupperneq 232
Qupperneq 233
Qupperneq 234
Qupperneq 235
Qupperneq 236
Qupperneq 237
Qupperneq 238
Qupperneq 239
Qupperneq 240
Qupperneq 241
Qupperneq 242
Qupperneq 243
Qupperneq 244

x

Íslenskt mál og almenn málfræði

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Íslenskt mál og almenn málfræði
https://timarit.is/publication/832

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.