Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2009, Page 163

Um hvorugkynsorð með viðskeytinu -sl(i) í nútimamáli 161
sem orðið hefur. Þeirri sögulegu spurningu verður þó ekki reynt að svara
hér.
Rannsóknir á hvorugkynsorðum hafa ótvírætt leitt í ljós að orðum sem
enda eða geta endað á -/ hefur fjölgað mikið frá því sem var í eldra máli (sjá
Margréti Jónsdóttur 2005). í því sambandi er fjöldi tvímynda sömu merk-
ingar eins og smyrsl - smyrsli athyglisverður. Stundum er því haldið fram
að það sé „óhagkvæmt“ að hafa tvær orðmyndir eða endingar til að túlka
eina og sömu merkingu (sjá t.d. Carstairs-McCarthy 1988). í ljósi hug-
niynda Wurzels (1984:86—87) og fleiri um kerfislegt samræmi má ætla að
stefna breytinganna ætti að vera sú að útrýma óreglu og koma þannig á
nieira jafnvægi innan þess kerfis sem um ræðir.
3-3 Um viðskeytið -sl og virkni þess
Viðskeyttu -i/-orðin eru í orðmyndunarvenslum við önnur nafnorð, sbr.
t-d. bðigsl(i) og bógur, lýsingarorð og sagnorð eins og t.d. þyngsl(i) and-
spænis þungur og þyngja og sagnorð eins og meiðsl(i) af meiða. Fræðilega
séð hljóta því nýmyndunarmöguleikar með viðskeytinu -sl að vera tölu-
verðir enda þótt nýjar sagnir séu aldrei eða varla af sömu gerð og meiða,
Þ-e. endi á -/ í 1. persónu eintölu í nútíð.
Haspelmath (2002:109—110) hefur sett fram athyglisverður hugmynd-
lr um frjósemi eða virkni tiltekinnar orðmyndunar. Slíkt má meta með
hliðsjón af nokkrum meginþáttum. í fyrsta lagi fjölda orðanna. Eins og sjá
oiatti í öðrum hluta voru -í/-orðin um 50 talsins. Með besta vilja má líta
svo á að um 30 þeirra geti verið í orðmyndunarvenslum við sagnir af sömu
gerð og meiða og er þá ekki litið til annarra möguleika sem vissulega koma
hl greina. Sú tala er alls ekki há miðað við heildarfjölda sagnanna en þær
eru 522 (af tæplega 1900 algengustu sögnum málsins).19 Fræðilega séð
hljóta möguleikarnir því að teljast miklir. Skv. hugmyndum Haspelmaths
*tti slíkt að skipta miklu máli. Það er líka mat Bauers (2001:205—207)
sem segir aðgengi (e. availability) að efnivið annan af tveimur meginþátt-
um virkni. Það sem fóðraði viðskeytið -sl, efniviðurinn sjálfur, hefur ávallt
Verið til staðar. Á hinn bóginn gæti það skipt máli skv. kenningum Haspel-
nraths að sum -i/-orðanna eru sjaldgæf, jafnvel dauð fornyrði, og fæst
algeng sé t.d. miðað við íslenska orðtíðnibók (1991). í ljósi þessa verði því að
ætla frjósemina/virknina litla. Það fær enn frekari stuðning af því að
9 Tölurnar um fjölda sagnanna (af sömu gerð og meida-, ia-sagnir að uppruna) eru frá
unnari Þorsteini Halldórssyni 2002.