Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2009, Síða 211

Andmaili við dokiorsvöm Ara Pdls Kristinssonar
209
sjálfkrafa til sams konar máleinkenna og það hefur áður heyrt eða lesið hjá
öðrum við slíkar aðstæður.
Orðin „viðhaldi sjálfum sér“ eru dæmi um að bak við liggi líkan af einhverju sem
er óbreytanlegt og stöðugt.
I félagsmálvísindalegu samhengi væri eðlilegt að spyrja hvort tiltekið málsnið
væri nógu vel réttlætt eingöngu í því hlutverki að vera einkenni sérstakrar texta-
tegundar. Auðséð er að fyrir málnotendur er það hentugt að minningarorð hafi
sérstakt málsnið sem er annað en fréttamálsniðið vegna þess að fréttir eiga að vera
óhlutdrægar og minningarorð eiga að miðla tilfinningum. En hvers vegna eiga bréf
til stjórnvalda að fylgja sérstöku málsniði þar sem formskrafan er svo ströng að við
verðum að nota lögfræðinga til að skrifa fyrir okkur ef við viljum tryggja framgang
málanna? Þessi formkrafa eða þessi viðmið gefa lögfræðingum sérstakt vald eins
og þegar latínan á sínum tíma gaf prestunum einkarétt og vald í trúmálum.
Viðmiðin þjóna í þessu tilviki því hlutverki að ákveðinn sérhópur geti viðhaldið
valdi sínu. Út frá þessu gagnrýna sjónarhorni má auðvitað spyrja líka hvort aka-
demískur stíll snúist ekki oft meira um form enn innihald og það þjónar þá sama
hlutverki: að tryggja sérstökum hópi yfirráð (hegemóní). Þannig er staðan á mörg-
um sviðum og þess vegna er breytileikinn áhugaverður frá félagslegu sjónarmiði.
Það líkan sem Ari Páll notar um viðmiðin (skand. normer) og málsnið mætti kalla
harmoní-líkan eða samhljómslíkan. Þar er gert ráð fyrir að málhegðunartakan geri
börnum kleift að læra viðmiðin frá kynslóðinni á undan með því að greina sundur og
endurtaka aðferðir sem þau taka eftir í umhverfi sínu. Kerfið virkar ágætlega hjá
kynslóð eftir kynslóð. Og þar að auki virðast allir hafa sömu áhrif á þessa sameigin-
legu heild (kollektífið) sem málsamfélagið er. Allt er þannig í samhljómi og viðmiðin
virðast vera kyrrstæð, eins konar eiginleiki sem er til í sjálfum sér.
En þar sem félagsmálvísindi eru mikilvægt sjónarhorn í ritgerðinni hefði verið
viðeigandi að spyrja hvort gerð viðmiðanna og málsniðsins þjóni sérstöku hlut-
Verki í samfélaginu. Viðmiðin og málsniðið gætu verið afleiðing af einhverjum
samfélagslegum öflum. Einhver samfélagslegur hópur hefur hugmyndalegan
avinning (no. ideologisk gevinst) af viðmiðunum (sbr. t.d. Berger og Luckmann
2000:130). I innganginum hefði verið viðeigandi að vekja áhuga lesandans á þessu
sjónarhorni.
Allir þjóðfélagsþegnar hafa í rauninni ekki sömu áhrif á heildina. Sjónarmið
félagsfræðinga er í stuttu máli að sérhópar reyni að ráða í samfélaginu með því að
ráða menningunni og viðmiðunum. Breytileikinn er afleiðing af hinum andstæðu
öflum i samfélaginu. Og einstaklingarnir móta málhæfni sína í þeim tilgangi að
geta komið óskum sínum um sjálfsímynd í framkvæmd í samfélaginu. Þeir eru
»strategar“ sem móta sjálfa sig með því að reikna út hvað sé best að hagnýta sér af
breytileikanum. (Strategar er ekki íslenskt orð; í uppeldisfræði er oft talað um
lr>strúmentala hugsun og skiljanlegt orð væri kannski viðmiðunarsinnar eða mark-
miðasinnar.)