Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2009, Page 212

210
Helge Sand0y
Eins og sést er þetta allt annað líkan til að skýra viðmiðamótunina; þetta er
ágreiningslíkan (eða konfliklmodell á skandinavísku) þar sem áhersla er lögð á hin
samfélagslegu öfl sem takast á í samfélaginu. Þetta líkan beinir athyglinni að þeim
andstæðu öflum sem ráða þróuninni í samfélaginu og útskýrir spennuna og „dýna-
míkina" (hreyfileikann) í sögu og þróun samfélagsins.
Reyndar er þegar komið örlítið inn á þetta í ritgerðinni. A bls. 90 birtir höf-
undur líkan sem Ulrich Ammon hefur búið til af málsamfélagi. Neðarlega í líkan-
inu eru nefndir þátttakendur í málstýringunni, eins og stjórnmálamenn, fjölmiðlar
og áberandi einstaklingar. Með því að víkka líkanið hér væri hægt að lýsa öflun-
um í samfélaginu nánar. En þá ætti að bæta við fleiri þátttakendum þar sem lík-
anið nefnir nú bara menningarleg áhrifavöld. Andstæð öfl væru þeir sam-
félagsþegnar sem hafa minni virðingu en eru í meirihluta í fólksfjölda og í saman-
lögðum kaupmætti (= almúgi). Þeir geta haft aðrar fýrirmyndir en þær sem
menningarlegar stofnanir vilja hafa. Þess vegna eru mörg dæmi þess í mörgum
löndum að mályfirvöldin hafa verið neydd til að breyta fyrirmyndunum. Menn-
ingarlegt lýðræði hefur í þeim tilvikum sigrað, er oft fullyrt (Fairclough 1992)-
Mín skoðun er, eins og nú ætti að vera orðið ljóst, að viðmið séu að sjálfsögðu
pólitískt mál. Með öðrum orðum þá sýnir Ari Páll hinu pólitíska hlutverki sem
viðmiðin geta haft lítinn áhuga í þessari ritgerð. Mér finnst það einkennilegt að
hann skuli ekki fjalla um þetta mál út frá þessu sjónarhorni því að einmitt hann
hefur undir öðrum kringumstæðum sýnt að hann þekkir þessi sjónarmið úr félags-
málvísindunum. Hann drepur til dæmis sjálfur á ýmislegt af þessu í grein sinni 1
íslensku máli frá 2007 um málræktarfræði. Ég vil ráðleggja honum hér að ræða
meira um þessi efni í því sem hann á eftir að skrifa um íslensk viðmið.
2.2. Ást&ða ogforsenda málhreinsunarstefnunnar
Erlendum fræðimönnum finnst íslensk málstefna áhugaverð og margir velta þvi
fyrir sér hver sé ástæðan fyrir þessari málhefð. Málstefna er mjög mikilvæg 1
tengslum við að skilja hvað málmenntun er en ástæður fyrir henni reynum við að
sækja í félagsfræðileg fyrirbæri. A bls. 49 segir Ari Páll að
Ástæður [...] tengjast órjúfanlega íslenskri málstefnu og sameiginlegri afstöðu
málsamfélagsins til máls og málnotkunar.
Spurning mín hér er hvort þetta séu hinar eiginlegu ástæður; er hér ekki eingöngu
um að ræða nýja lýsingu á einmitt því sem við erum að reyna að útskýra? Ef svo
er, er mjög líklegt að við förum í hring og notum hringrök (þ.e.a.s. að við gefum
sem forsendu það sem ætlunin er að sýna fram á). Ástaða einhvers hlýtur að vera
óháð afleiðingunni.
Ari Páll vitnar í Jón Helgason sem einnig hefur talið að meginástæða málstefn-
unnar sé „sú erfðavenja [...] að sneyða hjá aðfengnum orðum“ (bls. 50). Þetta er
lýsing á þvi sem er og hefur verið en felur ekki í sér ástæðuna til þess. Ari Páll vitn-