Ritmennt - 01.01.1997, Qupperneq 46

STEINGRÍMUR JÓNSSON
RITMENNT
'í
a
»[«
híi
í/i
n I
«
u
rOZan'ifeíIgt
fSi tniíaiorbu/uilia frfáupajl onbab 63i/
fripie |a gruiia ft|na fi( tr pprrr uauiröu
uuro/ rp ftome uinOoos maöur er rcft
trœr/ oö fafa póú maii t pima/t p(pf»
ia ýait unOrr £03(13411 Dom/utaji (a par
fcorg.uiar mann |rm trofíigi uaro aö Jiil
(kal þurrgi unOan fitaupa.
XTvip. XXXí.
S3m Æurmia frgorö 03 Tiirff
Ðnur (orrr oííar rr moiliim rr»
'O\jfhpllöar/og mrmi uilia 0113114
rcsgt a Itggia/þa (afr tmgnm
/mrira ritft ajjiii tff lagaricfí
fij. 2(ura/Sfi rp prauöi S'onuriar uiíia
írggia (il urnnar t/ríanpplgiu flgfa ftm
U|. öfpnfamtr nitnn fia aö þiff uirigt
Uiö þrmir fafa rr Síonu (irpur ífigit/
fc)g uill (>anu þa ti pr/la l/ana /þa |iiaí
f/afi giallöa flifan Ofirti pprrr f>a Soim
22 ii|. ftrn
■
Prentvillan ,Nonur þær allar
á blaðsíðu H3r í Lögbók-
inni 1580. - Eintak Lands-
bókasafns.
og síðan til baka að Hólum einhvern tíma á árunum 1591-94. Sé
þetta raunin þá hafa bækur prentaðar að Núpufelli verið prentað-
ar með sama letri og bækur prentaðar á Hólum.
Rannsókn á því letri sem íslenskar bækur voru prentaðar
með á 16. og 1 7. öld getur því hugsanlega skýrt ýmislegt og auk-
ið við þá þekkingu sem til er um fyrstu öld bókaprentunar á ís-
landi.6 Bækurnar sem prentaðar voru og varðveist hafa eru sem
bókminjar afar mikilsverðar heimildir um hvernig að prentun
bóka var staðið. Spurningin er hins vegar hvernig lesa slculi
heimildirnar og túlka þær.
Þýski bókavörðurinn og fornprentafræðingurinn Konrad
Haebler (1857-1946) þróaði á árunum kringum síðustu aldamót
aðferð til að skilgreina prentstíla. Haehler byggir á aðferð sem
enski fornprentafræðingurinn Robert Proctor (1868-1904) kom
fram með; og kynnti Haebler niðurstöður sínar og notagildi að-
ferðarinnar í hinu milcla riti sínu Typemepertorium der Wiegen-
drucke, sem út kom í 6 bindum á árunum 1905-24. Haebler
mælir 20 línur og fær með þeim hætti fram stuðul sem sker úr
um stærð letursins. Á þennan hátt reynir Haebler að finna út
hvaðan týpurnar séu komnar. Til þess að geta enn frekar skil-
greint uppruna letursins hefur Haebler sérstaklega rannsakað
stórt M í gotnesku letri og stórt Q í latnesku letri (Haebler
(1925), bls. 87-90).
Leturgeróir fram til 1650
Af bókum þeim er prentaðar voru á íslandi fyrir 1650 er vitað um
101 titil sem varóveist hefur. Margar þessara bóka eru einungis
varðveittar í einu eintaki, stundum óheilu. Flestir titlanna eru
til í Konungsbókhlöðu í Kaupmannahöfn og margir eru til í
Landsbólcasafni. Sjö titlar sem ekki eru til annars staðar eru í
Fiske-safninu í bólcasafni Cornell-háskólans í Bandarílcjunum,
eitt eindæmaeintak er í háskólabókasafninu í Uppsölum í Sví-
þjóð og eindæmaleifar eru til í Konungsbókhlöðu í Stokkhólmi.
6 Hallbjörn Halldórsson (1974) rannsakaði fyrir um hálfri öld letraval í íslensk-
um prentsmiðjum á fyrstu áratugum bókaprentunar á íslandi. Aðstæður hans
til rannsóknar voru allt aðrar og verri en nú gerist, t.d. var hann tilneyddur
að notast við ljósprentanir í vissum tilvikum þar sem hann hafði ekki aðgang
að frumprentinu sjálfu.
42