Vera - 01.12.1998, Blaðsíða 21

var eina landið sem varði minna en við til vel-
ferðarmála. 1995 eru þeir hins vegar komnir
upp fyrir okkur. Af þessum þjóðum verjum
við því lægstu hlutfalli af vergri landsfram-
leiðslu til velferðarmála."
Hvaða fólk er fátækt?
Fátækt er skilgreind þannig að fólk sé fátækt
ef kjör þess dugi ekki til að nærast, taka þátt
í félagsháttum samfélagsins og búa við þau
lífsskilyrði og þægindi sem teljast eðlileg og
eru almennt viðurkennd í því samfélagi sem
það býr í. Harpa segir að þegar fólk eigi ekki
fyrir lífsnauðsynjum sé reglan sú að það leiti
fyrst til sinna nánustu áður en það leiti til fé-
lagsmálastofnana sem eru síðasti hlekkurinn
í velferðarkerfinu. Síðan bætist við undir-
hlekkur, þ.e. hjálparstofnanir. Harpa hóf störf
hjá Hjálparstarfi kirkjunnar í febrúar 1998.
Fyrstu sex mánuðina tók hún 496 viðtöl við
skjólstæðinga og voru konur 57.5% þess
hóps og öryrkjar 50% en þeim hefur fjölgað
ört sem skjólstæðingum hjálparstarfsins.
305 matarpakkar eða styrkir voru afgreiddir
þessa sex mánuði og einnig var veitt aðstoð
til lyfjakaupa og læknisaðstoðar.
„Þegar ég var ráðin í þetta starf, sem er
tilraunaverkefni, var ákveðið að veita fólki
meiri ráðgjöf og sálgæslu en gert hafði ver-
ið, en jafnframt er litið á þetta sem neyðar-
aðstoð. Fólk kemur til okkar þegar það fær
ekki aðrar lausnir í velferðarkerfinu og hefur
leitað til prests sem útfyllir beiðni um viðtal.
Mitt hlutverk er að athuga hvort fólk fái ekki
það sem það á rétt á og veita því andlegan
stuðning á meðan það er að komast yfir erf-
iðasta hjallann. Sumir koma vikulega í viðtöl
um tíma og ég hef haft samþand við um 20
stofnanir til að kanna réttindi skjólstæðinga
og stöðu. Fólk á ofþoðslega erfitt með að
leita til hjálparstofnana, það upplifir það sem
mikla niðurlægingu - í rauninni skipbrot. Hér
á landi einstaklingsgerum við fátækt mjög
mikið. Mórallinn er að allir eigi að geta bjarg-
að sér. Málið snýst hins vegar um það i
hvaða aðstæðum þú lendir. Fólk getur orðið
fyrir alls kyns áföllum þar sem því er kippt út
úr samfélaginu, veikist til dæmis - það þekki
ég sjálf ágætlega - og getur ekki staðið við
skuldbindingar sinar.
Getur leitt til andfélagslegrar
þátttöku barna
Samkvæmt lögum um félagslega þjónustu
eiga allir að geta leitað aðstoðar félagsmála-
stofnana ef þeir lenda í vandræðum. En þeg-
ar farið er yfir málin hér í Reykjavík er aðeins
athugað hvað fólk er með í tekjur, burtséð frá
öilum aðstæðum, áföllunum sem fólk hefur
lent í og skuldbindingunum sem það hefur á
herðunum. f því samþandi getum við litið á
öryrkja, en í rannsókn sem ég vinn nú að
kannaði ég stöðu þeirra sérstaklega og
komst að þvi að sá hópur er mjög stór hér á
landi og mjög illa settur. Greiðslur til þeirra
eru mun lægri hér á landi en í löndunum sem
við berum okkur saman við. Fullar örorku-
bætur eru nú 63.000 krónur á mánuði en
staðreyndin er sú að aðeins 7,8% öryrkja fá
þá upphæð. 25% öryrkja fá 57.000 krónur
og allir hinir aðeins 44.000 krónur eða
minna. Ef fólk á ekki eigið húsnæði getur
það þur+t að leigja herbergi fyrir 20.000 til
25.000 krónur á mánuði, eða litla íbúð fyrir
allt að 50.000 krónur, fyrir utan að borga
hita, rafmagn, síma og mat. Þá er auðvitað
ekkert eftir til að gera það sem öðrum finnst
sjálfsagt að gera. Þannig upplifir fólk sig í al-
gjörlega vonlausum aðstæðum og það verð-
urtil þess að það byrjar að brotna niður. Það
má aldrei neitt koma upp á aukalega - ef fólk
þarf t.d. að fara á slysavarðstofu og borga á
fjórða þúsund krónur, sé myndataka nauð-
synleg, getur það orðið til þess að fólk á ekki
fyrir mat það sem eftir er mánaðarins.1'
Harpa segir foreldra taka það mjög nærri
sér þegar aðstæður þeirra koma niður á
börnunum og þeir geti ekki veitt þeim það
sem önnur börn fá, t.d. að vera í íþróttum
eða annarri félagslegri þátttöku fyrir utan
skólann. Þetta atriði ætlar hún að rannsaka
betur í framhaldsnámi sínu „Ég skoðaði
þetta sérstaklega í rannsókn sem ég gerði í
9. og 10. bekkjum í þremur grunnskólum.
Þar kom það mjög sterkt fram að börn ein-
stæðra foreldra og ófaglærðra feðra voru
miklu síður þátttakendur j félagslífi utan
skóla. Ég tel mjög líklegt að það hafi félags-
leg áhrif á börn að búa hjá foreldrum sem
aldrei geta veitt sér neitt og þurfa að segja
nei við öllu sem börnin biðja um. Það segir
sig líka sjálft að það getur haft skaðleg áhrif
uppeldislega á börn að geta ekki tekið þátt í
því sem vinirnir gera og fylgt þeim eftir. Þau
verða stöðugt fyrir vonbrigðum og upplifa
sig utanvið og minnimáttar. Áhrif félagslegr-
ar þátttöku barna og unglinga hafa verið
rannsökuð og þar kom fram að börn sem
ekki eru virkir þátttakendur eiga frekar á
hættu að lenda í erfiðleikum og þróast til
andfélagslegrar þátttöku.11
Borgar sig þjóðfélagslega að
bæta kjörm
Harpa segir auðvelt að finna út hvaða
fólk það er sem þurfi á kjarabótum að halda,
það séu m.a. öryrkjar, aldraðir, atvinnulaust
fólk, einstæðir foreldrar og barnafólk á lág-
um launum. í könnun sem Félagsvísinda-
stofnun gerði fyrir Norrænu ráðherranefnd-
ina 1996 kom fram að að meðaltali voru
10% landsmanna undir fátækramörkum á
árunum 1986 til 1995, eða tæplega 30.000
manns þegar börn eru talin með, og talan fór
upp í 12% 1994 og 1995. Þá voru fátækra-
mörkin miðuð við 119.000 krónur fyrir fjög-
urra manna fjölskyldu. 64% þessa hóþs var
barnafólk sem bendir til þess að eitthvað sé
við þær aðstæður að athuga sem barnafólki
eru búnar, enda verjum við helmingi lægra
hlutfalli af vergri þjóðarframleiðslu til barna-
fólks en aðrar þjóðir, þó að hér á landi séu
hlutfallslega mikið fleiri börn.
Harpa bendir á að alla þessa öld hafi
svipað stór hópur þurft á aðstoð samfélags-
ins að halda vegna fátæktar og finnst það
vera merki um að eitthvað sé að í samfé-
lagsgerðinni. „Ég vil ekki líta á það sem lög-
mál að stórir hópar þjóðfélagsins þurfi að
búa við fátækt,“ segir hún. „Það getur hent
alla að lenda í þessum aðstæðum. Það er
harður kostur að ef fólk verður öryrkjar eða
einstæðir foreldrar sé það um leið dæmt til
fátæktar. Ég komst í tölur um fjárhagsaðstoð
um síðustu aldamót sem sýndu að 7.8%
landsmanna nutu þá fjárhagsaðstoðar, 1942
var talan svipuð og um sömu hópa að ræða.
Þegar ég athugaði fjölda styrkþega hjá Fé-
lagsmálastofnun Reykjvíkur 1995 kom í Ijós
að 7.3% Reykvíkinga fengu fjárhagsaðstoð.
Það er reyndar lægri tala en þeir sem voru
taldir undir fátækramörkum í rannsókn Fé-
lagsvísindastofnunar 1996 en skýringin er sú
að ekki leita allir aðstoðar sem eiga rétt á
henni.
Það hlýtur að margborga sig, þjóðfé-
lagslega séð, að lagfæra þetta og byggja
þannig upp betra samfélag með því að búa
þegnunum betri aðstæður. Það skilar sér
aftur í betra samfélagi - betri heilsu. Það hef-
ur mjög niðurdrepandi áhrif á heilsu fólks að
búa við léleg kjör. Oft er lausn heilbrigðis-
kerfisins að gefa fólki róandi lyf og geðlyf -
við spörum ekki á þeim vettvangi. Er ekki
með því verið að deyfa fólk til að það geti af-
borið aðstæður sínar?
Það hefur alvarlegar afleiðingar þegar
samfélagið ákveður að sníða bótaþegum
svo þröngan stakk sem raun ber vitni. Fólk
er njörvað niður í vonlausar aðstæður, býr
við stöðuga angist og uppgjöfin endurspegl-
ast frá því. Mig langar að sýna fram á að
það borgi sig að bæta kjör þessa fólks. Ef
við tækjum okkur taki og myndum verja til
þessara mála því sem þyrfti, myndi margt
breytast í samfélaginu," segir Harpa að lok-
um ■
Vöggusængur,
vöggusett.
Póstsendum
SkólavörrtustÍK 21 Sími 551 4050 Rcvkjavík
21