Vera - 01.12.1998, Blaðsíða 52

Rósa G. Erlingsdóttir skrifar frá Berlín
Pólitískir andófshópar í IVIiðaustur-
Evrópu léku lykiIhIutverk í að koma
þeirri keðjuverkun af stað sem leiddi
til hruns járntjaldsins. Hægt er að
skilgreina þessar hreyfingar sem
mannréttindasamtök enda voru kröf-
ur um borgaraleg og pólitísk réttindi
þegnanna hafðar í fyrirrúmi. Sam-
tökin settu sér það pólitíska markmið
að skapa „lýðræðislegt þegnasamfé-
lag“ sem stæði vörð um réttindi al-
mennings gagnvart ríkisvaldinu. Hér
á eftir mun ég fjaila um baráttu þess-
ara hreyfinga, baráttu sem karlar og
konur háðu samstíga gegn óréttlátri
kúgun stjórnvalda.
Miðaustur-Evrópu
í þessari grein mun ég
huga að hlutverki kvenna í
pólitískum andófshópum á
tímum þjóðfélagsbylting-
anna í Miðaustur-Evrópu.
Eins mun ég reyna að gera
grein fyrir því hvers vegna
kvenfrelsishreyfingar eiga
erfitt uppdráttar í hinum
ungu lýðræðisríkjum.
/
Atímum ríkissósíalisma var öll pólitísk
starfsemi sem talin var brjóta í bága
við hugmyndafræði kommúnista-
flokksins kæfð í fæðingu. Stjórnvöld komu á
glæpsamlegan hátt í veg fyrir allar tilraunir
þegnanna til pólitískra áhrifa á gang þjóðfé-
lagsmála. Gagnrýnið þegnasamfélag í vest-
rænum skilningi var því ekki til staðar í þess-
um löndum. Pólitískar athafnir þjóðfélagsins
voru sviðsettar á landsþingum miðstjórnar-
innar og þaul skipulögðum fjöldasamkom-
um sem allar báru pólitískt yfirbragð sósíal-
ísku ríkisflokkanna. Oflæti einræðisflokk-
anna olli því að með tímanum stóðu þjóðfé-
lagið og stjórnvöld andspænis hvort öðru
sem ókunn fyrirbæri. Þjóðfélagið persónu-
gerði ríkisvaldið sem óvin sinn: „þeir“ á móti
„okkur".
Háleit markmið mannréttinda-
hreyfinganna
hópa í Póllandi, Tékklandi og Ungverjalandi
mátti sjá í lok sjöunda áratugarins. í fremstu
röð voru menntamannahreyfingar sem
börðust fyrir lýðræðisumbótum. Þær vildu
eyða pólitískum áhrifum stalínismans og
sovétstjórnarinnar og koma á málfrelsi. í
Póllandi börðust mennta- og verkamenn
hlið við hlið innan samtaka Samstöðu. Ann-
ar mikilvægur vængur þessara andófshópa
voru neðanjarðarhreyfingar en einnig fólk
sem leitað hafði skjóls í vestrænu nágranna-
ríkjunum af pólitískum ástæðum. Síðustu
árin fyrir fall járntjaldsins urðu andófshóp-
arnir fleiri og sameinuðust að lokum í einni
hreyfingu, ásamt kirkjunni, gegn ríkisvald-
inu. Þó að baráttan hafi án efa ýtt undir vit-
undarvakningu meðal þjóðarinnar sýndi
mikill meirihluti hennar hlutleysi allt fram til
1989 og 1990, þegar hinar eftirminnilegu
fjöldamótmælagöngur fylltu stræti og torg
höfuðborga þessara landa.
Fyrstu merki um myndun pólitískra andófs- Á umbrotatímanum störfuðu margar
52