Vera - 01.12.1998, Blaðsíða 66

j ó l a b œ k u r
Að hrífa menn og engla
GESTABOÐ BABETTE
eftir Karen Blixen.
íslensk þýðing eftir Úlf Hjörvar
Bjartur 1998, 102 bls.
Sagan af Babette og hennar dýrðlega málsverði er ein af frægari sögum Karen-
ar Blixen enda ein af perlum þessa meistara sagnagerðar. Gestaboð Babette
öðlaðist frægð ekki síst eftir að danski kvikmyndagerðarmaðurinn Gabríel Axel
gerði rómaða kvikmynd eftir sögunni þar sem honum tókst að klæða frásögnina
í búning lifandi myndar á þann hátt að jáfnvel áköfustu aðdáendur skáldkonunn-
ar voru sáttir. I kvikmyndinni tókst Gabríel Axel á einstakan máta að varðveita
inntak og anda bókmenntaverksins og vann þar allt að einu - leikur, umgjörð og
kvikmyndataka; að skapa listaverk úr listaverki.
Gestaboð Babette er ekki mikil bók að vöxtum, en að innihaldi er hún ríkari en
margar lengri og þykkari bækur og eins og í mörgum fleiri sögum Karenar Blixen
er hér fjallað um stóru málin: trúna, listina, fórnina og snilldina, svo nokkuð sé
nefnt. En leiðin að þessum eilífðarmálum, að kjarna sögunnar, er mörkuð óborg-
anlegum húmor skáldkonunnar, auga hennar fyrir kostulegum aðstæðum í
mannlífinu og beittri en góðkynja íroníu sem einkennir margar frásagnir hennar.
Kannski má segja að inntak sögunnar snúist öðru fremur um það að gefa sig allan og óskiptan í það
sem maður trúir á. Um það að leggja lífið í sölurnar fyrir hugsjónir sínar, hvort sem þær eru af andleg-
um eða veraldlegum toga. Eða réttara sagt, að fá að gefa sig alla, að fá að gera sitt besta.
[ einum skilningi er þetta saga um „tunguna" í þeirri tvíræðu merkingu sem það orð felur í sér. (Enda
segir í sögunni: „tungan er ekki stór limur, en hreykir sér hátt“ (54).) Þetta er saga um mátt Orðsins,
orðs Guðs sem þær systur Martína og Philippa helga líf sitt. Og þetta er saga um það að borða, um
mátt bragðlaukanna sem Babette kann að virkja af sannri snilld. í frásögninni tekst það jarðneska á við
hið himneska, svo að segja, þar til hvort tveggja fellur saman í sátt. Hinn trúrækni, frómi söfnuður sem
boðið er til veislu Babette upplyftist í andanum og nálgast Guð sinn fyrir tilstilli máltíðarinnar sem út-
búin og framreidd er af Babette, sem einum þræði minnir helst á norn við seið þar sem hún bograr yfir
pottunum en öðrum þræði virðist sannarlega innblásin heilögum anda við list- (og lystaukandi) sköp-
un sína.
[ stuttu máli er söguþráðurinn á þá lund að aldraðar systur, Martína og Philippa, taka inn á heimili sitt
flóttakonu, Babette, sem eldar fyrir þær saltfisk og graut og lifir með þeim fábrotnu lífi í fjórtán ár þar
til hún vinnur tíu þúsund franka í happdrætti. Fyrir þann happadrátt krefst hún þess að fá að halda
veislu, til heiðurs aldarafmæli föðurs þeirra, hins látna prófasts og fyrrum trúarleiðtoga bæjarins.
Babette pantar hráefni til matargerðar og vín alla leið frá París og matbýr af slikri snilld að lif þeirra sem
njóta verður ekki samt eftir, þótt enginn viðstaddra (að einum óvæntum gesti undanskildum) hafi græn-
an grun um þá miklu list sem liggur að baki matseldinni. Kostnaðurinn við veisluna er tíu þúsund frank-
ar, eða eins og Babette segir: „Verðið á máltíð fyrir tólf á Café Anglais var tíuþúsund frankar“ (91), og
þar vísar hún til frægs veitingahúss í París þar sem hún hafði unnið áður en hún varð landflótta. Þeg-
ar systurnar gera sér grein fyrir því að Babette hafi eytt aleigu sinni í þessa einu veislu fyllast hjörtu
þeirra af meðaumkun og samúð, þær sjá í verki hennar ógleymanlegan „vitnisburð um mannlega
tryggð og fórnfýsi" (92). En Babette lítur öðru vísi á málið og hugtakið fórn er henni víðs fjarri. Fyrir
henni var veislan síðasta tækifæri hennar til að fá að nota náðargáfu sína, listgáfu sína, sem fólst í því
að geta eldað himneskan mat. „Nei, ég verð aldrei fátæk. Ég segi ykkur, að ég er stór listamaður. Okk-
ur afburðalistamönnunum, mesdames, hefur hlotnast það, sem þið hin vitið ekkert um“ (93). Þetta
tækifæri til að gera sitt besta enn einu sinni er Babette mikilvægara en allt annað sem peningarnir
hefðu hugsanlega getað fært henni.
Margir hafa viljað túlka söguna um Babette sem dæmisögu um skilyrði listamannsins í samfélagi sem
hefur engan skilning á list og listgáfu, og vissulega er sá þráður hennar gildur. Og í því sambandi má
einnig benda á hina miklu þversögn í lífi Babette að hún er landflótta vegna þess að hún var uppreisn-
armaður gegn meðlimum aðalsins, þeim hinum sömu sem einir kunnu að meta list hennar. Hún vann
af hugsjón að því að útrýma því fólki sem, eins og hún segir sjálf: „hafði verið alið upp og menntað -
með meiri tilkostnaði en þið, litlu dömur mínar, nokkurn tímann munduð skilja eða trúa - til að gera sér
grein fyrir hver listamaður ég væri. Ég gat gert þau hamingjusöm. Þegar ég gerði mitt besta, gat ég
gert þau fullkomlega hamingjusöm" (94). Slíkur skilningur á listinni og eðli hennar - að hún sé í raun
hafin yfir allt annað, sannleikur í sjálfu sér og engum háð - hefur löngum farið fyrir brjóstið á mörgum
lesendum Karenar Blixen. En skáldkonan setur hann fram á svo heillandi hátt að flestir hljóta að hríf-
ast með - engu síður en englarnir í Paradís munu hrífast af list Babette þegar hún er þangað komin og
farin að elda! (En sú er fullvissa Philippu.)
Úlfur Hjörvar þýðir söguna á íslensku eftir danskri gerð hennar sem gefin var út í sagnasafninu
Skæbne-Anekdoter sem kom út 1958. Fyrst birtist sagan hins vegar í enskri gerð höfundar í Ladies'
Home Journal árið 1950, en eins og margir vita var Karen Blixen tvítyngdur höfundur, þ.e.a.s. hún skrif-
aði flest verka sinna bæði á ensku og dönsku. Þýðingin er vel gerð og gleðiefni enda langt síðan verk
eftir Blixen hefur komið út á íslensku og er þó stór hluti höfundarverks hennar enn óþýddur á íslensku.
Vonandi boðar þessi útgáfa nýtt upphaf á Blixenþýðingum og útgáfu á fslandi.
Maríuglugginn
eftir Fríðu Á. Sigurðardóttur
Mál og menning, 1998
Nýjasta skáldsaga Fríðu Á. Sigurðardóttur, Maríu-
glugginn, er nútímasaga úr Reykjavik og segir frá
ungu fólki í leit að þessari eilífu lífshamingju. Sú
leit gengur ekki átakalaust fyrir sig og inn í söguna
fléttast sögur eldri kynslóða, sem leituðu á sama
hátt bæði á fslandi hippatímans og í Þýskalandi
Nasismans.
Aðalpersónurnar tvær, Hildur myndlistarkona og
Páll skáld sem bæði eru um þrítugt, segja söguna
til skiptis, segja hvort öðru söguna af leitinni og
hvert hún leiddi þau. Þau eru bæði komin i
ógöngur í list sinni og lífi, brennd börn sem þykj-
ast forðast þann eld sem þau sækjast mest eftir.
Þetta er ástarsaga á
mörgum plönum með
margs konar ástarsam-
böndum; ást milli manns
og konu, ást vina, ást
móður og barns, ást
systkina, en í alla þessa
ást vantar virðinguna og
tryggðina, allir svíkja, all-
ir fela sig, allir Ijúga.
Ljúga og fegra sjálfa sig
til að öðlast ást hinna.
Þessi saga er ekki ný eða nýstárleg á nokkurn
hátt, hefur fylgt mannkyninu frá upphafi vega, en
Fríðu tekst með innsæi sínu og Ijóðrænum seið-
andi stíl að gera hana glænýja og spennandi,
varpa nýju Ijósi á gamalkunnugar myndirnar. Per-
sónurnar eru skýrt dregnar og sannfærandi, óút-
reiknanlegar og breyskar, einsog allt mannfólk.
Sagan hverfist um glæp eða glæpi, þar sem hin-
um saklausu er fórnað í þrátafli hinna sterkari, og
afleiðingar þessara glæpa fyrir þá sem létu þá
viðgangast með því að horfa í aðra átt og þvo
hendur sínar. Og einsog segir [ bókinni „svik
augna og handa, um þau er ekki hægt að tala.“
Það verður að grafa þau djúpt niður í undirmeð-
vitundina þar sem þau margfaldast einsog kartöfl-
ur og verða það sker sem lífshamingjan strandar
á. Helsti galli bókarinnar er sá hversu lítill munur
er á stíl og frásagnarmáta I þáttum þeirra Páls og
Hildar, það er ekkert sem gefur lesandanum til
kynna hvort þeirra segir frá I það skiptið nema að-
stæðurnar sem þau eru að segja frá og það þirr-
ar mann þar sem þau eru mjög ólíkar persónur
með ólíkan talsmáta í samtölum. En þrátt fyrir það
er þetta sterk saga og mögnuð, óvægin en um
leið blíð og falleg, einsog vögguvísa með ógn-
vænlegum undirtóni. Saga sem fylgir manni lengi
eftir að lestri hennar lýkur.
Soffía Auður Birgisdóttir
Friðrika Benónýsdóttir
66