Ritmennt - 01.01.2002, Blaðsíða 18

OGMUNDUR HELGASON
RITMENNT
elsta ritverk hans sem hefur varðveist heilt
í handriti og jafnframt hefur verið gefið út á
prenti.
Þegar litið er á útgáfuröð verka Halldórs
leið enn nokkur tími þar til varðveitt yrðu
þau handrit að verkum hans sem voru gefin
út jafnóðum og samningu var lokið. Er
reyndar langt í frá að slíkt hafi verið eins-
dæmi á þessum tíma. Handrit sem búið var
að prenta þóttu ekki lengur hafa nokkra
þýðingu og var því oft fljótlega hent ef eng-
inn sótti þau í prentsmiðjuna. Það var ekki
fyrr en síðar, þegar skáldið hafði tvímæla-
laust sannað snilld sína, að mönnum kom
til hugar að vert væri að varðveita þróun
sköpunarverksins eða sköpunarverkanna
frá hendi höfundarins.
Fyrstu handritsbroþ sem varðveist hafa af
verki er fór beint í prentvélarnar eftir að
höfundur hafði sett formlegan endapunkt á
texta sinn, eru tvö vélrit af hluta af Alþýðu-
bókinni, sem kom út 1929, annað með
miklum breytingum. Næst er að nefna
nokkur blöð með hendi skáldsins sem
tengjast samningu Sölku Völku. Þau er að
finna aftan á vélriti að grein sem birtist í
þriðja hefti Iðunnar árið 1930 og nefnist
Kirkjan á fjallinu, höfuðrit Gunnars Gunn-
arssonar.9 Hefur sá texti sem um er að ræða
þá fengið nokkuð heilsteypta mynd, en sag-
an kom út 1931-32. Þá er þess að geta að til
eru drög eða eiginlega frumhandrit, sem
nefnt er Heiðin, frá 1929, er síðar varð að
Sjálfstæðu fólki og út kom 1934—35. Enn
meira efni er tengt ritun Heimsljóss,
1937-40. Af síðari skáldsögum Halldórs,
það er frá og með íslandsklukkunni,
1943-46, hafa að því er virðist verið geymd
vel flest handritadrög og síðari breytingar10
allt til Griklclandsársins, síðasta frum-
samda verksins sem kom út 1980.
Fyrstu rannsóknir á stíllegri þróun í
verki íslensks samtímahöfundar
Framan af árum má með vissurn sanni ætla
að Halldór Laxness hafi ekki sérstaklega
lagt áherslu á að varðveita drög eða uppköst
eða jafnvel nein handrit að ritverkum sín-
um svo sem virðist hafa verið um fleiri rit-
höfunda á þessum tíma þegar viðkomandi
hafði komið skáldskap sínum eða öðru efni
á prent. í hugum þeirra hlaut verkið eitt að
skipta máli eins og það kom fyrir augu al-
mennings. Eftir að íslandsklukkan kom út,
sem varð eins konar táknsaga eða „þjóðar-
saga" um síðari hluta þess erfiðleikatíma-
bils sem við köllum miðaldir í okkar sögu,
er svo að sjá sem þurft hafi erlendan mann,
sænska bókmenntafræðinginn Peter Hall-
berg, til að slá nýjan tón hvað varðaði þýð-
ingu þess að varðveita handrit skáldsins,
jafnt frá fyrstu drögum til endanlegrar gerð-
ar.
Peter Hallberg hóf fyrstur rannsóknir á
vinnubrögðum Halldórs við samningu ein-
9 Þetta ár er 3. hefti Iðunnar merkt ártalinu 1930,
sem á að vera rétt ártal, en aftan við endurbirtingu
greinarinnar í 1. útgáfu Dagleiðar á fjöllum 1939 er
sett árið 1931 sem hugsanlega gæti annaðhvort
bent til þess að heftið hafi ekki komið út fyrr en
eftir áramót eða um sé að kenna ónákvæmni
skáldsins.
10 Peter Hallberg: íslandsklukkan í smíðum. Um
handritin að skáldsögu Halldórs Kiljans Laxness.
Árbók Landsbókasafns 1957, bls. 139-78.
Úr vélrituðu handriti að Alþýðubókinni með síðari
breytingum.
14