Ritmennt - 01.01.2002, Síða 21

RITMENNT
HANDRIT HALLDÓRS LAXNESS
stalcra verka. Kom fyrsta greinin út 1953 og
hin næsta 1955.11 Þegar kom að síðari grein-
inni hefur Hallberg skýrt frá því hvernig
hann skrifaði Halldóri um þetta ætlunar-
verk sitt. Hann hlaut í fyrstu mjög neilcvæð-
ar undirtektir hjá skáldinu sem kvað birt-
ingu á slílcu uppkastsefni „andstætt öllum
guðs og manna lögum", og bætti þeirri lík-
ingu við að elcki mætti „skera upp ólétta
konu til að skoða í henni fóstur sér til
skemtunar".12 Þessu svaraði Hallberg eink-
ar haglega og hratt með því af stað margvís-
lega frjóum og oft skemmtilegum rann-
sóknum sem seint mun sjá fyrir endann á
svo margs sem þar er að gæta. Peter farast
svo orð í svarinu til Halldórs: „Mér þykir
samanburður höfundarins dálítið hæpinn. í
þessu sambandi er sem sé ekki um neina
eyðileggingu að ræða; „fæðing" listaverks-
ins er löngu búin og hefur tekizt prýðilega.
Það er eðlilegt að skáldið kýs að muna ekki
lengur eftir erfiðleikum og tilraunum þeim,
sem hafa gengið á undan hinu fullunna
verki. En frá sjónarmiði lesenda hans - að ég
minnist nú ekki á bókmenntafræðinga -
horfir öðruvísi við. Auðvitað verða menn
alltaf að slcilja og dæma skáldverlc út frá
þeirri mynd, sem höfundurinn hefur látið
koma fyrir almenningssjónir. En sá, sem
langar að skyggnast dýpra inn í sköpun
listaverks, má læra margt af baráttu lista-
mannsins við efnið. í fálmi sínu og ófull-
komleika geta frumdrættirnir brugðið birtu
yfir viðleitni höfundarins og kennt manni
að meta betur kosti verksins, eins og hann
hefur gengið frá því. Handritarannsóknir
Upphaf Heiðarinnar (sjá bls. 14).
hafa alltaf verið og munu alltaf vera ein
helzta aðferðin til að skýra vinnubrögð
skálda."13
Augljóst er semsé að Halldór hefur fallist
á röksemdir Hallbergs, og ef til vill eig-
um við bókmenntafræðingnum að þakka
hversu vel slcáldið hefur haldið til haga
ómetanlegum drögum að ómetanlegum rit-
verkum á síðari hluta ritferils síns.14
Um sjálf handritin
Þegar bókaunnendur leiða hugann að verk-
um ritsnillinga á borð við Halldór Laxness
verður þeim gjarnan á að ímynda sér að slík-
ir höfundar hafi ekki þurft að hafa mikið
fyrir hlutunum. Svo sjálfsagður sem textinn
lítur út fyrir augum hins aðdáunarfulla les-
anda er því líkast sem verkin hafi samið sig
sjálf. Þessu er þó sjaldnast farið á þann veg.
Því aðeins verða menn afburðarithöfundar
að þeir beiti sig þrotlausum aga í að lcalla
má óendanlegri glímu við verlc sín. A þann
hátt verða til hin mestu listaverlc hvort sem
um er að ræða í orðsins list eða í öðrum list-
greinum.
11 Peter Hallberg: Úr vinnustofu sagnaskálds. Nokkur
orð um handritin að Atómstöðinni. Tímarit Máls
og menningar 1953, 2.-3. hefti, bls. 145-65. Heiðin
- fyrsta uppkastið að skáldsögunni Sjálfstætt fólk.
Tímarit Máls og menningar 1955, 3. hefti, bls.
280-323.
12 Peter Hallberg, íslandsklukkan í smíðum. Um
handritin að skáldsögu Halldórs Kiljans Laxness,
Árbók Landsbókasafns 1955-1956, Reykjavík
1957, bls. 139.
13 Sama heimild, bls. 139.
14 Aðrir hafa síðar en Peter Hallberg skyggnst á bak
við verk Halldórs, og er þar ekki síst að nefna Eirík
Jónsson, en helsta verk hans er Rætur íslands-
klukkunnar, Reykjavík 1981.
17