Ritmennt - 01.01.2002, Qupperneq 74

"!j sij '''j'
RITMENNT 7(2002)70-85 Ml .HÍWIBHBl Ml
Árni Bergmann
Utan við
marlcaðslögmálin
Verlc Halldórs Laxness á rússnesku
Halldór Laxness leitaði fyrir sér um útgáfu á verkum sínum í Sovétríkjunum þegar
árið 1938. Útgáfusaga hans á rússnesku gat þó ekki hafist fyrr en 1954 og er einkar
forvitnileg vegna þess að hún er frá upphafi mjög tengd við pólitísk sjónarmið og
ákvarðanir, lögmál markaðarins komu þar lítt við sögu. En eins og rakið verður
nánar hér á eftir breyttust áherslur í umfjöllun um verk Halldórs smám saman -
höfundur sem fyrst er til kvaddur sem Sovétvinur og samherji í heimsglímunni
verður í æ ríkara mæli arftaki fornrar sagnaskemmtunar, hinn eilífi íslendingur,
höfðingi bókaþjóðar. Og þótt leiðir skilji með honum og Sovétmönnum í ýmsum
pólitískum greinum öðlast hann ótvíræðan sess í „kanón" hinnar rússnesku bók-
menntastofnunar.
Duttlungar markaóarins og
byltingarsamfélagið
í Skáldatíma' segir Halldór Laxness meðal
annars frá útgáfuraunum ungs og enn lítt
þekkts rithöfundar frá litlu málsvæði. Þegar
hér er kornið sögu (25. kapítuli) hefur Salka
Valka komið út á enslcu, dönsku, sænslcu og
hollensku en öllu erfiðlegar ætlar að ganga
að fá Sjálfstætt fólk þýtt á önnur mál en
dönsku. Halldór horfir yfir farinn veg og
reynir að gera sér grein fyrir því hvað ráði
örlögum bóka. A að treysta á marlcaðslög-
málin? Og hvað stjórnar þeim? „Forleggjar-
ar heimsins eru látlaust á höttunum eftir
stóra vinníngnum sem þó kemur aldrei
samkvæmt spásögn áætlun né fyrirframút-
reikníngum" segir Halldór (bls. 210). Og
hann veit mætavel, að útgefendur sem eru
að leita að „stóra vinningnum" þurfa annað
og meira en afrek í stíl og persónusköpun til
að þeir rjúki upp til handa og fóta og láti
þýða bók. Það skiptir til dæmis ekki litlu
máli í útgáfusögu um hvað það verk fjallar
sem teflt er fram. Sölku Völku er fagnað í
Englandi af því nú er komin kvenpersóna
handa Grétu Garbó að leika! (bls. 211). Aft-
ur á móti gengur treglega að lcoma Bjarti í
Sumarhúsum á framfæri, vegna þess að
skáldsögur um bændur eru sagðar úr tísku á
1 Reykjavík 1963.
70