Vera - 01.04.1999, Page 25

Bók Betty Friedan var eíns og sprengja inn í
bandarískt samfélag þegar hún kom út og vakti
þúsundir kvenna til meðvitundar um stöðu sína.
og pí, er hann fer til vinnu sinnar, eða akandi
með fullan bíl af börnum út um allar trissur;
heimilið allt gljáfagurt, enda mikið þvegið og
pússað; allt gert heima, saumað, bakað og
allar vélar í lengstum gangi.
Þarna var ekki verið að gera sér rellu út af
vandamálum umheimsins; þau skyldu karl-
mennirnir fást við; konunnar var að sóla sig í
sínu hlutverki. Þegar bók Simone de
Beauvoir, Hitt kynið, kom út fékk hún ekki
hljómgrunn, og einn gagnrýnandinn lét þau
orð falla að hún hefði greinilega enga hug-
mynd um hin sönnu verðmæti í lífinu. Auk
þess væri hún að tala um franskar konur; í
Ameríku væri ekki lengur um neitt kvenna-
vandamál að ræða.
TÓMLEIKINN
Þær konur sem létu í Ijós efasemdir um hlut-
verk sitt fengu gjarnan að heyra að eitthvað
hlyti að vera að þeim sjálfum. Margar
geymdu með sér tómleikann og spurning-
una „Er þetta allt og sumt?” og vissu naum-
ast hve margar spurðu hins sama. Þessi
staðreynd fer að renna upp fyrir Betty Fried-
an eftir því sem hún hittir fleiri húsmæður að
máli. Þeim fannst þær vera einangraðar og
voru haldnar tómleikakennd án þess þó að
geta gefið því vandamáli sem íþyngdi þeim,
ákveðið nafn. Ein orðaði það á þess leið: „Ég
hef unnð öll þau störf sem ætlast er til af
konu í húsmóðurstöðu og fallið þau heldur
vel, en það er eins og þau gefi manni enga
vitund um það hver maður er í raun og veru.
Ég hugsaði aldrei til þess að stunda neitt
annað starf en húsmóðurstarf; ég vildi fyrst
og fremst giftast og eignast börn. Mér þykir
vænt um fjölskyldu mína og heimili mitt; það
er ekkert að, sem hægt er að festa hönd á
eða gefa nafn, en ég er samt ráðvillt; það er
eins og mig vanti eigin persónuleika. Ég laga
mat, klæði börnin, bý um rúmin, tek til, það
er kallað í mig þegar eitthvað vantar, en hver
er ég?”
Höfundur bendir á þá staðreynd að á miðri
20. öld hafi amerískum konum mjög ein-
dregið verið beint inn á við, verið bent á
heimilið sem hinn rétta vettvang starfsorku
sinnar. Ekki hafi staðið á góðum ráðum þeim
til handa af hálfu ýmissa sérfræðinga, hvern-
ig þær gætu best náð að aðlagast því sviði.
Þeim var oftlega bent á, að engar konur í
víðri veröld nytu annarra eins þæginda.
Hvaða múður var þetta, sem annað slagið
skaut upp kollinum, og það meðal kvenna
sem nutu slíkra lífskjara, sem konur í öðrum
löndum gátu aðeins látið sig dreyma um?
Höfundur bendir á þann misskilning sem
þarna gæti, að ekki geti verið um nein aðlög-
unarvandkvæði eða persónuleg vandamál
húsmæðranna að ræða vegna þess hve þær
búi við glæsileg lífskjör. Þau leysa ekki þenn-
an vanda, segir hún. Hann er nýr og sér-
stæður. Þessa kennd tómleika, firringar og
leiða er ekki hægt að skilja eða skýra út frá
venjulegum hugtökum, sem eru bundin við
skort á efnislegum gæðum við aðrar að-
stæður, svo sem hungur, sjúkdóma, fátækt.
Það er einmitt langlíklegast að þessi tóm-
leikakennd muni ekki herja á konur sem hafa
fundið lífi sínu tilgang og innihald í baráttunni
gegn skorti og neyð, þótt þær búi við fátæk-
legar ytri aðstæður.
Konur sem telja sér trú um að unnt sé að
fylla upp í þetta tóm með því að hafa hærri
tekjur, flytja í glæsilegra hús, fá einn bíl í
viðbót, teppi út í öll horn, þær munu finna að
það verður einungis verra, því vandi þeirra
snýst ekki um vöntun efnislegra gæða, held-
ur vantar innihald í lífið, viss markmið að
stefna að.
Eitt er vist, segir hún, og það er að ekki
verður öllu lengur hægt að kveða niður rödd
konunnar sem segir „Ég verð að eiga hlut-
deild í einhverju meira en heimilishaldi, hjú-
skap og barnauppeldi.” ímynd amerísku
konunnar og lífsform hennar, sem amerískar
konur leitast svo við að laga líf sitt eftir, hef-
ur verið mótað í gegnum auglýsingar,
kvennablöð, sjónvarp, kvikmyndir, sögur,
greinar, og þá hafa alls konar stærri og
smærri spámenn ekki látið sitt eftir liggja.
Þegar svo þessi ímynd fer að stangast held-
ur óþyrmilega á við raunveruleikann fer að
renna upp Ijós fyrir æ fleirum. Þetta Ijós
kveður höfundur hafa runnið upp fyrir sér
þegar hún sá hið hróplega ósamræmi milli
staðreyndanna í lífi viðmælenda sinna og
hinnar viðteknu kvenlegu ímyndar, sem hún
hafði sjálf átt þátt í að móta, þegar hún vann
sem blaðamaður við ýmis kvennatímarit.
Hvað vantar eiginlega í þessa kvenlegu
ímynd, sem amerísku konurnar reyna svo
ákaft að laga sig að; hvað hefur fallið burtu
úr svipmóti þeirrar ímyndar sem nú á dögum
á að endurspegla og móta ímynd amerískra
kvenna?
Kvennablöð
Hún nefnir að kvennablaðið McCall’s hafi
verið mjög útbreitt og innihald þess (ef inni-
hald skyldi kalla) sé allskýrt dæmi um þessa
viðteknu hugmynd um hina kvenlegu ímynd,
og megi heita einskonar þverskurður af efni
annarra sambærilegra tímarita. Hér er til-
greind lausleg ívitnun í eitt eintak af McCall’s
í júlí 1960. Fyrst kemur ítarleg grein um hirð-
ingu hársins, allt um hárlos, hárburstun og
hárlitun, smásaga sem snýst um það hvern-
ig unglingsstúlka óskólagengin nær unnust-
anum frá greindri menntaskólastúlku, fyrri
grein af tveim um hertogann af Windsor, um
daglegt slugs svo og klæðaburð þeirra
hjóna, sex blaðsíður með glæsilegum mynd-
um af Ijósmyndafyrirsætum í tækifæriskjól-
um, saga um unga stúlku á tiskuskóla og
hvernig persónuleiki hennar þróast þar, fjór-
ar síður með leiðbeiningum um megrun
ásamt myndum, grein um allt sem nauðsyn-
legt er að vita til að klófesta mann nr. 2. Svo
voru að sjálfsögðu fastir dálkar um barna-
uppeldi, matar- og kökuuppskriftir, snyrt-
ingu, lesendabréf, að ógleymdu öllu kyn-
ferðisruglinu sem Betty Friedan segir að
blað þetta hafi löngum verið gagntekið af.
Þarna er myndin uppmáluð, heldur hún
áfram, en hvar er heimur andans og skyn-
seminnar?
Þessi mynd af lífsinntaki amerísku kon-
unnar blasir við á því herrans ári þegar
Castro er að leiða fram þjóðfélagsbyltingu á
Kúbu, mennirnir eru að þjálfa sig til geim-
ferða, ný ríki eru að rísa í Afríku, flugvélin U-
2 hraðfleygari en hljóðið hleypir fundi þeirra
stóru upp, uppgötvanir verða í raunvísind-
um, aðgerðir ungra blökkumanna í skólum
Suðurríkjanna neyða menn til þess að
horfast í augu við brot af lýðræðislegum
veruleika.
Þetta blað sem hefur um 5 milljónir kaup-
enda meðal amerískra kvenna, flestra skóla-
genginna, segir ekki aukatekið orð um ver-
öldina utan hins þrönga sviðs heimilisins og
þetta eintak sem vitnað var til, segir hún að
hafi síður en svo verið einsdæmi.
Hún segir einnig frá því að á vissu árabili
hafi orðið veruleg breyting á efnisvali í þess-
um þlöðum og tekur dæmi af sögum, lengri
og skemmri. Hún situr dag eftir dag á bóka-
safni í New York og pælir í gegnum tuttugu
síðustu árganga ýmissa kvennablaða. Hún
tekur eftir því að fram að stríðslokum er hin
kvenlega ímynd sem þar birtist öll önnur en
síðar verður. Umskiptin eru greinilega orðin í
kringum 1948. Hin fyrri kvenlega söguhetja
25