Vera - 01.08.2001, Blaðsíða 19

Fá lauslætisstimpil
Konum í dag þykir oft erfitt að uppfylla
þær kröfur sem gerðar eru til þeirra
samkvæmt reglum um hefðbundin kyn-
hlutverk. Ef kona þjáist af alkóhólisma
þá tekst henni enn verr að uppfylla
þessar kröfur. Þegar hún er drukkin þá
missir hún algerlega þá sjálfstjórn sem
athafnir kvenhlutverksisns krefjast. Áhrif
vímu eru hvort tveggja mögnuð og óút-
reiknanleg og þess vegna er ekki hægt
að segja fyrir um hvaða bönn drukkin
kona kann að brjóta og hvernig sam-
skiptin við hitt kynið kunna að þróast.
Drukkin kona á það til að daðra og gefa
undir fótinn en á sama tíma er hún ófær
um að sinna skyldum sínum sem eigin-
kona og móðir. Algengt er að þessar
konur fái á sig þann stimpil að þær séu
lauslátar og siðlausar í kynlífi. Rann-
sóknir víða leiða hins vegar í ljós að að-
eins 5% kvenna sem þjást af alkóhól-
isma falla undir skilgreininguna
Jauslátar". Því má samt ekki gleyma að
drukkin kona á almannafæri er líklegri
en alsgáð kona að stofna til skyndi-
kynna og hafa ber í huga að fleiri konur
eru drukknar á almannafæri en þær sem
þjást af alkóhólisma.
Stjórnleysi á neyslu vímugjafa er al-
gengasta viðmiðið í greiningu á alkó-
hólisma. Þróun sjúkdómsins er kyn-
bundin og afleiðingarnar að nokkru en
orsakirnar eru lffefnalegar hjá báðum
kynjum. Alkóhólismi er í dag skilgreind-
ur sem arfgengur heilasjúkdómur. Vímu-
gjafar hafa önnur áhrif á miðtaugakerfi
þess einstaklings sem hefur arfgerð
alkóhólisma en þess sem ekki hefur
slíka arfgerð. Það er viðtekinn misskiln-
ingur að persónuleiki þeirra sem veikj-
ast sé á einhvern hátt einkennandi fyrir
þennan hóp og að alkóhólistar séu
mjög líkir í hátterni. Staðreyndin er hins
vegar sú að það hefur ekki verið sýnt
fram á það að persónuleiki þessa fólks
sé líkari en á meðal fólks almennt. Það
er sem sagt ekkert til sem hægt er að
skilgreina sem „alkóhólískan persónu-
leika". Langvarandi vímuáhrif hafa samt
sammerkjanleg áhrif á hegðun og líðan
hvors kynsins um sig.
Fá tíðahvörf fyrr
Áfengi hefur mun skaðlegri áhrif á lík-
ama kvenna en karla. Áfengi binst fitu
en leysist út með vatni. Þar sem líkams-
fita kvenna er meiri en karla þá er líkami
kvenna lengur að losa sig við eituráhrif-
in og skaðast því meir. Þær þurfa líka
minna magn til þess að verða drukknar.
Þær eru því líklegri en karlar til þess að
fá ýmiss konar líkamlega kvilla sem af-
leiðingu neyslu. Konur sem þjást af
alkóhólisma fá tíðahvörf fyrr en aðrar
konur og finna fyrir mun erfiðari ein-
kennum þeirra breytinga.
Þunglyndi er einn af fylgifiskum
langtfmaneyslu vímugjafa og er algeng-
ara meðal kvenna en karla. Konur eru
einnig líklegri en karlar að hafa þjáðst af
þunglyndi áður en þær byrjuðu að neyta
áfengis eða annara vímugjafa. Fái fólk
ekki meðferð við þunglyndi eða öðrum
geðröskunum þá er engin von að áfeng-
ismeðferð skiii árangri. Þvf miður var
það lengi svo að litið var framhjá geð-
röskunum í áfengismeðferðum. Trú
manna var sú að alla kvilla mætti lækna
með samtakamætti AA samtakanna og
að um leið og fólk hætti að drekka þá
læknaðist allt annað. Þessi einfeldn-
ingsháttur og ofurtrú var mjög skaðleg-
ur og stefndi lífi margra í hættu.
Vissulega er þátttaka alkóhólista í
sjálfshjálparhópum gagnleg. Slíkir hóp-
ar þurfa að vera fjölbreyttir að gerð og
það er fásinna að ætla að ein hug-
myndafræði henti öllum. Sjálfshjálpar-
hópar eiga ekki að boða það að án
þeirra sé ekki batavon, þeir ættu hins
vegar að styrkja fólk á þann hátt að
meðlimir geti fetað bataveginn og orðið
heilbrigðir og lifað gæfuríku lífi á eigin
forsendum.
Meðferðir ætlaðar körlum
Það var ekki fyrr en eftir síðari heim-
styrjöld að farið var að tala um óhóflega
og skaðlega áfengisneyslu og neyslu
annara vímugjafa sem sjúkdóm. Árið
1951 var alkóhólismi loks skráður hjá
Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni sem sjúk-
dómur.
Árið 1947 var fyrsta meðferðarstofn-
unin fyrir þessa sjúklinga, sem þá var
farið að kalla alkóhólista, sett á stofn á
Hazelden í Minnesota í Bandaríkjunum.
Þessi stofnun var samt sem áður aðeins
fyrir karla og aðeins fyrir sérstaka karla,
nefnilega kaþólska presta. Þá var fallið
það vígi að einlæg trú kæmi f veg fyrir
ofneyslu vímugjafa. Tveim árum síðar
var svo stofnunin opnuð fyrir alla þá
karla sem þjáðust af þessum sjúkdómi.
Meðferðin byggðist á hugmyndafræði
AA samtakanna. Hugmyndafræði sam-
takanna er trúarleg og iðrun og yfirbót
eru talin vera lykillinn að bata. AA sam-
tökin voru stofnuð af körlum í banda-
rískri millistétt og þeir tilheyrðu trúar-
hópum mótmælenda. Því er það talsvert
skondið umhugsunarefni að þeir fyrstu
sem fengu skipulagða meðferð sam-
kvæmt þessari hugmyndafræði skyldu
hafa verið kaþólskir prestar.
Það liðu nokkur ár frá stofnun AA
samtakanna þar til að konum var heim-
iluð innganga. Það var svo árið 1956 að
konum var veitt meðferð á Hazelden.
Hér á landi var það fátítt að konur færu
í meðferð vegna alkóhólisma þegar SÁÁ
hóf starfsemi og enn eru það mun færri
konur sem leita meðferðar en karlar.
Þegar umhverfið dæmdi áfengisdrykkju
kvenna hvað harðast héldu konur sig frá
Flestar
meðferðar-
stofnanir
byggja
meðferð
út frá
gildum og
DÖrfum
carla.
drykkju. Eftir þvf sem umburðarlyndi
gagnvart drykkju kvenna jókst varð
drykkja kvenna algengari. Afleiðingin af
því varð sú að æ fleiri konur sem höfðu
arfgerð alkóhólisma veiktust. Það má
þvf til sanns vegar færa að umburðar-
leysið hafi haft hvort tveggja jákvæð og
neikvæð áhrif á áfengisneyslu kvenna.
Líklegt er að arfgerð alkóhólisma sé
nánast jafnalgeng meðal karla og
kvenna, en færri konur veikist vegna
þess að umhverfi þeirra og kynbundnar
skyldur setja þeim ákveðnar skorður.
Konur eru einnig líklegri til þess að
veikjast síðar á ævinni en karlar. Það er
talsvert algengt að konur veikist ekki fyrr
en á miðjum aldri þá oft f kjölfar tfða-
hvarfa og þeirra breytinga sem verða á
lífsháttum þeirra þegar börnin eru kom-
in á legg.
Stjórnleysi eða stjórntælci?
Konur áttu og eiga enn erfitt með að til-
einka sér 12 spor AA samtakanna og
sérstaklega það fyrsta sem kveður á um
vanmátt og stjórnleysi á eigin lífi. Þær
höfðu upplifað að vera stjórnað af feðr-
um, bræðrum, eiginmönnum og börn-
um. Neysla vfmugjafa var oft það eina
sem þeim fannst þær hafa stjórn á í lffi
sínu og það eina sem þær gátu stjórnað
með.
Það var ekki fyrr en á níunda áratug
síðustu aldar að rannsóknir á ferli alkó-
hólisma hjá konum urðu algengar. Eldri
rannsóknir sem til voru um þessar kon-
ur voru í 99% tilvika gerðar til að skoða
árangur meðferðar og viðhorf til drykkju
kvenna. Viðhorfskannanir sýndu að það
var talið í lagi að konur drykkju áfengi
svo lengi sem ekki sæist á þeim. Árang-
ur af meðferð var sorglega slakur.
Hvað var þá að? Voru konur svona
ófullkomnar að þær gátu ekki meðtekið