Vera - 01.08.2001, Blaðsíða 40

Sif Konráðsdóttir
„Talsverð umræða hefur verið
um nauðganir uppá síðkastið og
telja sumirað brotum hafi fjölgað.
Svokallaðar „svefnnauðganir", þar
sem fórnarlambið sefur áfengis-
dauöa eða er í dái vegna lyf-
janeyslu, virðast algengari. Á Neyð-
armóttökuna í Fossvogi komu 60
konur sl. tvö ár vegna „svefnnauð-
gana". Hefur brotum fjölgað?
„Ég hef enga ástæðu til að ætla
að brotin sjálf hafi færst í vöxt. En
það er alveg Ijóst að þau voru nán-
ast ekki til í kærum, lögreglu- eða
dómsmeðferð fyrir tíu árum."
Oft er talað um hve erfitt konum
þyki að ganga í gegnum kæruferlið
og Sif segir að þær ásaki sjálfar sig
fyrir dómgreindarleysi og fyrir að
hafa verið í þannig ástandi að þeim
væri hættara við þessu ofbeldi. Ég
spyr fivað við getum gert til þess að sporna
við þessum afbrolum, fivort við höfum ekki
tekið nógu fiart á þessum málum?
Sif segir það grundvallaratriði
að endurskoða þurfi kynferðisaf-
brotakafla hegningarlaganna og
endurskilgreina nauðgunarhugtakið.
„Samkvæmt núgildandi lögum er
nauðgun kynferðismök þar sem of-
beldi eða hótun um ofbeldi er beitt.
Áfengisdauði og svefndrungi vegna
lyfjaneyslu falla aftur á móti undir
það ákvæði sem tekur til kynferðis-
legrar misneytingar en þar þarf ekki
að vera neitt líkamlegt ofbeldi."
Undir þetta ákvæði falla einnig
þroskaheftir og geðsjúkir. Rétt er að
taka fram að það telst til ofbeldis
að byrla manneskju lyf í því skyni að
hafa við hana samræði. Þar er því
um að ræða nauðgun en ekki kyn-
ferðislega misneytingu. Refsilág-
markið fyrir nauðgun er eitt ár en
hámarkið 16 ár. Fyrir kynferðislega
misneytingu er ekkert refsilágmark
en hámarkið er sex ár. Sif segir að
dómar hafi að sjálfsögðu tekið mið
af þessum refsiramma.
„Refsing fyrir nauðgun er því
venjulega mun hærri en refsing fyrir
kynferðislega misneytingu. Sam-
kvæmt lögum er það talið minna
brot." Sif sýnir mér kynferðisaf-
brotakafla Norðmanna en hann var
endurskoðaður á síðasta ári. Skil-
greiningunni á nauðgunarhugtakinu
var breytt þannig að til nauðgunar
telst t.d. að nota sér meðvitundar-
leysi. Sif segir nauðsynlegt að
breyta hegningarlagaákvæðum hér á
landi til að unnt sé að beita sam-
40
bærilegum refsingum við nauðgun-
um og kynferðislegri misneytingu.
„Að mínu mati er alveg jafn alvar-
legt að misnota sér það að einhver
geti ekki spornað við verknaði, eins
og aö beita hann ofbeldi. Afleiðing-
arnar eru svo sannarlega ekki minni
fyrir þann sem verður fyrir þessu
áfengisdauður."
í Noregi hefur skilgreiningunni á
kynferðisbrotum gegn börnum verið
breytt þannig að þau má fella undir
nauðgun. „Þar er tekið tillit til ald-
urs brotaþola í nauðgunarmáli, þ.e.
það þarf minna til þess að brjóta á
bak aftur vilja ungs barns heldur en
fullorðinnar manneskju.” Sif myndi
vilja sjá sömu breytingar hér. Sama
refsihámark yrði þá fyrir nauðganir
og kynferðisbrot gegn börnum en
samkvæmt núgildandi lögum er það
síðarnefnda 12 ár. Við ræðum um
gildismatið sem felst í þessum mis-
munandi refsiákvæðum. Hvernig
stendur á að lögin okkar eru þannig
úr garði gerð að það telst vægara
brot að misnota barn heldur en að
nauðga fullorðinni manneskju? Sif
bendir líka á að í lögum þurfi að
taka tillit til breyttra tíma. Sífellt
fleiri mál varðandi kynferðislega
misneytingu koma til kasta lögreglu
og dómstóla. „Kannski er þetta
breytt lífsmynstur", segir hún.
„Kannski er það þannig að fleiri
konur séu útsettar fyrir þetta af því
að það eru fleiri konur sem deyja
áfengisdauða, fleiri konur sem
neyta fíkniefna eða lyfja sem gera
þær meðvitundarlausar. Þetta eru
gömul ákvæði sem þarf að endur-
skoða."
Hæstaréttardómurinn 1999
Við ræðum um Hæstaréttardóminn
frá 1999 og ég spyr Sif hvort hún
telji að hann hafi orðið til þess að
draga kjark úr fórnarlömbum
kynferðisofbeldis, eins og margir
óttuðust. „Nei, ég get ekkert fullyrt
um það. Öll meðferð málsins er ein-
stök að svo mörgu leyti.” Og hún
rekur málið stuttlega. Að héraðs-
dómur sakfelldi föðurinn árið 1998,
Hæstiréttur ómerkti þann dóm, m.a.
vegna þess að ekki lá fyrir sálfræði-
legt mat á stúlkunni. Þrír sérfræð-
ingar rannsökuðu hana gaumgæfi-
lega í kjölfar þess og styrkti niður-
staða þeirra framburð hennar frem-
ur en hitt. Meirihluti nýs héraðs-
dóms sakfelldi föðurinn aftur en
málinu var áfrýjað til Hæstaréttar
þar sem hann var sýknaður 28. októ-
ber 1999.
„Það sem skipti sköpum í þessu
máli,” segir Sif, „var það að verjandi
lét geðlækni og aðstoðarmann sak-
bornings gera álit sem enginn vissi
um fyrr en það var lagt fyrir Hæsta-
rétt viku fyrir málflutning. Þar komst
geðlæknirinn, með vafasömum að-
ferðum og án þess að skoða stúlk-
una, að tilteknum niðurstöðum sem
gaf Hæstarétti tilefni til að rýra álit
þeirra þriggja sérfræðinga sem áður
höfðu verið tilkvaddir. Það er þvf allt
mjög sérstakt við þetta mál og eng-
in ástæða til þess að það dragi kjark
úr neinum.”
Eftirmólin
Eins og flesta rekur minni til urðu
viðbrögð við dómi Hæstaréttar afar
hörð. Bæði einstaklingar og félaga-
samtök létu til sín heyra og mikið
gekk á í fjölmiðlum. Ýmsum þótti
verjandi mannsins ganga fulllangt í
því að verja skjólstæðing sinn í fjöl-
miðlum. „Það var alveg ljóst að um-
mæli hans gengu út fyrir þau mörk
sem áður höfðu sést í ummælum
lögmanna um gagnaðila í viðkvæmu
dómsmáli. Þetta voru mjög meið-
andi ummæli og einkalífsatriði, sem
ekki komu fram í dómunum, voru
opinberuð", segir Sif. Ummæli verj-
andans voru kærð til úrskurðar-
nefndar lögmanna. Það er ráðherra-
skipuð nefnd sem starfar samkvæmt
lögum um lögmenn en er óháð Lög-
mannafélaginu. Henni er ætlað að
úrskurða hvort lögmaður hafi brotið
siðareglur eða gegn lögum. Nefndin
klofnaði í afstöðu sinni og taldi
meirihluti hennarað verjandinn
hefði ekki brotið siðareglur eða lög.
En Sif segir að minnihlutaatkvæðið
hafi verið mun betur rökstutt.
„Hitt gekk ekki rökrétt upp. Ég
lýsti því yfir að það stæðist hvorki
siðferðisleg, lögfræðileg né skyn-
semisrök og stend við það ennþá.
Einkamál var því höfðað fyrir hér-
aðsdómi og viðurkenningar krafist á
því að verjandinn hefði brotið góða
lögmannshætti með tilteknum um-
mælum. Því hefur hins vegar aldrei
verið haldið fram að hann mætti
ekki tjá sig um málið. Almenningur
heldur kannski að ég hafi ekki viljað
að hann tjáði sig um málið en svo
er alls ekki. En hann misnotaði þá
aðstöðu sem hann hafði sem verj-