Vera - 01.12.2001, Blaðsíða 14

Fœdingarorlof
íslenskir fedur stigu nýtt skref á þessu ári þegar þeir fengu sjálfstœdan rétt til mánad-
ar fœdingarorlofs. Um 90% nýbakadra fedra nýttu sér þennan rétt en 2/3 þeirra tóku
þó mánuðinn ekki allan í einu. Fyrir flesta karlmenn er þad ný upplifun ad vera „bara
heima". Með þvf hafa þeir möguleika á ad tengjast börnum sínum betur og náigast
þann reynsluheim sem fram til þessa hefur nánast verid einkaheimur kvenna.
Jafnréttisstofa stód fyrir fjórum málþingum á árinu undir heitinu Þad lœra börn... þar
sem fjailad var um fœdingar- og foreldraorlofslögin. Flutt voru ýmis erindi og for-
eldrar sögðu frá reynslu sinni af lögunum og rœddu um stödu sína. Margt athyglisvert
kom þar fram og hér á eftir eru frásagnir nokkurra sem þátt tóku. Einnig segir Ingólfur
V. Gíslason, sérfrœdingur á Jafnréttisstofu, frá námskeidum fyrir verðandi feður.
Lögin um fæðingar- og foreldraorlof
gengu í gildi í lok maí 2000. Þau
hafa það markmið að tryggja barni sam-
vistir við bæði föður og móður og að
gera körlum og konum kleift að sam-
ræma fjölskyldu- og atvinnulíf. f lögun-
um segir að foreldrar eigi sjálfstæðan
rétt til fæðingarorlofs í allt að þrjá mán-
uði hvort um sig vegna fæðingar,
frumættleiðingar eða töku barns í varan-
legt fóstur. Þessi réttur er ekki framselj-
anlegur. Auk þess eiga foreldrar sameig-
inlegan rétt á þremur mánuðum til við-
bótar, sem annað foreldrið getur tekið í
heild eða þau skipt með sér. Hægt er að
taka orlofið á tímabilinu frá fæðingu
barns og þar til það verður 18 mánaða.
í lögunum stendur að foreldrar eigi
sjálfstæðan rétt til þriggja mánaða or-
lofs hvort um sig en þennan rétt munu
feður öðlast í áföngum. Þeir gátu tekið
einn mánuð á þessu ári, fá tvo mánuði
frá I. janúar 2002 og þrjá mánuði frá I.
janúar 2003. Hugmyndir ríkisstjórnarinn-
ar um niðurskurð, sem nýlega komu
fram, lutu að því að fresta gildistöku
annars og þriðja mánaðarins, en vegna
harðra viðbragða gegn þeim voru þær
dregnar til baka. Feður barna sem fæð-
ast eftir I. janúar nk. eiga því rétt á
tveggja mánaða fæðingarorlofi. Auk
þess geta þeir skipt þriggja mánaða
sameiginlega orlofinu með móðurinni,
eða tekið það allt. Þannig gæti faðir ver-
ið í fimm mánaða fæðingarorlofi á
næsta ári ef hann nýtir þriggja mánaða
sameiginlega réttinn einn. Það má því
segja að nú hafi barn rétt á því að hafa
annað hvorf foreldrið hjá sér í átta mán-
uði og frá o|g með I. janúar 2003 bætist
níundi mánuðurinn við.
Jafnvœgi milli fjöl-
skyldulífs og atvinnu
Á síðasta málþinginu, sem haldið var í
Reykjavík 12. nóvember, hélt Páll Péturs-
son félagsmálaráðherra ræðu og ræddi
m.a. um fjölskyldustefnu stjórnvalda. í
ályktun sem lögð var fram á Alþingi
1997 um fjölskyldustefnu kemur fram að
velferð fjölskyldunnar byggist á jafnrétti
karla og kvenna og sameiginlegri ábyrgð
á verkaskiptingu innan fjölskyldunnar.
Því væri nauðsynlegt að skapa skilyrði til
þess að ná jafnvægi á milli fjölskyldulífs
og atvinnu, sagði Páll.
„Þetta markmið höfum við í félags-
málaráðuneytinu haft að leiðarljósi við
gerð frumvarpa að nýjum lögum. í jafn-
réttislögum er sérstakt ákvæði um sam-
ræmingu fjölskyldu- og atvinnulífs. Þar
er atvinnurekendum gert skylt að gera
nauðsynlegar ráðstafanir til að gera báð-
um foreldrum kleift að samræma starfs-
skyldur sínar og skyldur gagnvart fjöl-
skyldu," sagði hann.
f máli Páls kom fram að samkvæmt
yfirliti frá Tryggingastofnun ríkisins voru
540 - 750 umsóknir um fæðingarorlof á
mánuði, fyrstu níu mánuði þessa árs.
Yfir 90% feðra nýttu sér réttinn til eins
mánaðar fæðingarorlofs en einungis
12% notuðu hluta af sameiginlega rétt-
inum til þriggja mánaða orlofs.
„Áhrif fæðingarorlofsins mun því
samkvæmt þessu vonandi leiða til þess
að hinn kynbundni launamunur minnki,
þar sem karlmaðurinn hefur greinilega
tekið á sig aukna fjölskylduábyrgð með
tilkomu þessara laga," sagði Páll og sfð-
ar í ræðunni bætti hann við: „íslenskt
þjóðfélag hefur skapað konum jafnt sem
körlum tækifæri til menntunar og þegar
kemur að atvinnuþátttöku hefur oft verið
stofnað til fjölskyldu. Forsenda þess að
bæði kynin fái notið jafnréttis er að af
hálfu hins opinbera séu sköpuð þau ytri
skilyrði að hvorki bein eða óbein mis-
munun skapi þar aðstöðumun milli
kynjanna. Ég tel að fæðingar- og for-
eldraorlofslögin muni verða afar þýðing-
armikið tæki í þessu skyni og að þau
muni m.a. draga úr þeim tekjumun sem
er milli karla og kvenna."
Margt þarf ad laga í
þjóðfélaginu
Berglind Ásgeirsdóttir, ráðuneytisstjóri í
félagsmálaráðuneytinu, vék einnig að
þessu atriði en benti jafnframt á að enn
sé langt í land því miðað við þau laun
sem lögð hafa verið til grundvallar út-
reiknings á greiðslum í fæðingarorlofi
fyrstu níu mánuði þessa árs, hafa konur
aðeins 60% af launum karla.
í málstofum á málþinginu í Reykja-
vík 12. nóvember kom margt athyglisvert
fram. Almennt var fólk ánægt með það
skref að tryggja feðrum rétt til orlofs.
Einnig með það hvað margir feður tóku
fæðingarorlof þetta fyrsta ár. En sú
skoðun kom einnig fram að lögin gengju
of skammt og bent á mikilvægi samveru
móður og barns. Var talið að sjálfsagður
réttur barns væri að vera sex mánuði á
brjósti og því þyrfti að lengja fæðingar-
orlofið upp í eitt ár.
f máli heiIbrigðisstarfsfólks kom
fram að nýju lögin kalli á aukna foreldra-
og fjölskylduráðgjöf, og að laga þyrfti
fræðslu á meðgöngu meira að feðrum.
Einnig þyrfti að taka þá meira inn í þeg-