Vera - 01.12.2001, Blaðsíða 66

Kvikmyndir
‘Ævíntýrí Cíízast
f I 'antasían er oft séð sem kvenlegur miðill. Kon-
^ ur hafa verið framarlega í fantasískum bók-
menntum og nýtt sér fantasíuna óspart til
þess að brjóta upp hefðir og norm, stokka upp kynja-
hlutverk og leika sér með það að skapa nýja heima og'
ný viðmið. Þessara róttæku uppstokkana gætir hins-
vegar ekki sem skyldi í fantasískum kvikmyndum, en
þær einkennast oftar en ekki jafnvel af næstum nostal-
gískum ítrekunum ó hefðbundnum kynjahlutverkum.
Fantasíur eru um margt skyldar ævintýr-
um og gerast yfirleitt í einskonar tíma-
lausri fortíð, þarsem hinn magíski heim-
ur hefur ekki vikið fyrir raunvfsindaleg-
um veruleika. Þessi fortfð er mönnuð
hetjum, fyrst og fremst, en einnig
prinsessum og nornum, drekum og
smáfólki ýmsu, svo ekki sé talað um dýr
í álögum. Á níunda áratugnum kom
fram sægur af fantasíum, en þær hafa
ekki verið eins áberandi á þeim tíunda.
Nú virðist hinsvegar ætla að renna upp
nýtt skeið fantasískra kvikmynda með
Harry Potter og Hringadróttinssögu.
Fantasíur geta verið af ýmsu tagi. Til
dæmis myndi ég kalla Star Wars-mynd-
irnar (George Lucas, 1977, Irvin Kers-
hner, 1980, Richard Marquand, 1983,
Geroge Lucas, 1999) ævíntýramyndir
eða fantasíu fremur en vísindamyndir,
þrátt fyrir alla tæknidelluna sem mynd-
unum fylgja og sem ævintýramynd fylgir
hún hefðbundnu hetjugoðsagnamynstri.
Hetjan Luke geimgengill er af óljósum
uppruna en reynist síðan konungborinn;
hann hlýtur hjálp frá yfirnáttúrulegum
öflum, í líki furðuverunnar Yoda og
tveggja vélmenna. Luke hlýtur prinsess-
una að launum, en eftir stutt sifjaspellst
samband kemur í Ijós að hún er systir
hans og hann lætur hana eftir sínum
trausta félaga Han Solo, en hann er
einmitt birtingarmynd annarar hetju-
ímyndar, sem er hetjan sem ævintýra-
maður og flagari, en hann er að sjálf-
sögðu taminn þegar hann fellur fyrir
prinsessunni sem hann bjargar,
nokkrum sinnum. Stjörnustnðsmyndirn-
ar gerast í framtíðinni - eða úti í geimi í
fjarlægu stjörnukerfi sem minnirá hug-
myndir margra um mennska framtíð-
en að flestu leyti minna þærá hefð-
bundnar ævintýramyndir eins og
Dragonheart (Rob Cohen, 1996), Labyr-
intfi (|im Henson, 1986), Ladyhawke
(Richard Donner, 1985), Legend (Ridley
Scott, 1986), Princess Bride (Rob Reiner,
1987) og Willow (Ron Howard, 1988).
Þessar myndir fjalla um hetjur sem
leggja upp í hættuferðir til að drepa
andstæðing, bjarga einhverju fórnar-
lambi eða auðgast og í öllum föllum
sanna sig sem hetjur. Labyrinth sker sig
nokkuð úr þarsem hún fjallar um stúlku
sem hverfur inn f heim ævintýrsins til að
bjarga litla bróður sínum úr klóm
galdramanns - en þar sjáum við hins-
vegar hvernig það er móðureðlið sem
gerir konur að hetjum! Princess Bride og
Willow snúa upp á kynjaformúluna að
því leyti að þær eru að hluta til paródíur
á ævintýramyndir og eru ýktar upp, hetj-
urnar eru tiltölulega klaufalegar og
dömurnar sem þeir eiga að bjarga þurfa
oftar en ekki að lappa upp á hjálpina, en
allt endar svo á 'réttan' veg. Og ekki má
gleyma því að prinsessan í stjörnu-
stríðsmyndunum sýnir flotta takta á
stundum.
Önnurtegund ævintýramynda eru
sverða- og særingamyndir svokallaðar,
en það eru myndir sem gerast í einskon-
ar barbarískri fortíð. Þetta eru myndir
eins og Conan-myndirnar (|ohn Milius,
1982, Richard Fleischer, 1984),
Dungeons and Dragons (Courntey
Solomon, 2000) og Red Sonja (Richard
Fleischer, 1985), en þær eru allar eftir-
tektarverðar fyrir sterk kvenhlutverk, sér-
staklega er Grace Jones eftirminnileg úr
Conan the Destroyer og Red Sonja hefur
beinlínis kvenkyns hetju í aðalhlutverki.
Undir þessar myndir falla einnig nýlegar
tölvuleikjamyndir eins og Mortal
Conibat (Paul Anderson, 1995) og Street
Fighter (Stephen de Souza, 1994), sem
eru skipaðar hópi bardagaglaðra ung-
menna af báðum kynjum. Núnú og svo
má ekki gleyma 'barnamyndunum';
Borrowers (Peter Hewitt, 1997), The
Coonies (Richard Donner, 1985) og The
Neverending Story (Wolfgang Petersen,
1984). Borrowers er sú sem hefurá að
skipa flottustu kvenhetjunni. Myndin
segir frá búálfafjölskyldunni Klukku og
mennsku fjölskyldunni Lenders sem
deila gömlu húsi í ensku smáþorpi.
Vondur lögfræðingur svindlar húsið út
úr Lenderunum svo allir þurfa að flytja.
En falin í vegg er erfðaskrá sem tryggir
rétt Lenderanna og það kemur í hlut
smáfólksins að redda málunum, eða
réttara sagt, dóttur smáfólksins sem
óvart verður strandaglópur í húsinu
með litla bróður sínum (sem hún þarf
svo líka stöðugt að bjarga, líkt og systir-
in í Labyrinth). Enn eru ónefndar fjöl-
margar fantasíur, svo sem tímaflakks-
myndirnar Back to the Future (Robert
Zemeckis, 1985, 1989, 1990), The
Navigator (Vincent Ward, 1989), Time
Bandits (Terry Gilliam, 1981) og franska
myndin Les Visiteurs (lean-Marie Poiré,
1993) sem allar hafa ýmislegt annað en
femínískan boðskap til brunns að bera.
Það sem er kannski eftirtektarverðast
við allar þessar fantasfur er að þrátt fyrir
þessa áherslu á hefðbundin kynhlutverk
í aðalhlutverkum, þá er oftar en ekki um
að ræða ýmiskonar kynjaflökt og upp-
stokkun á jöðrunum, í aukahlutverkum
og umhverfi, sem vert er að huga að
þegar svona myndir eru skoðaðar. Og
svo má ekki gleyma illkvendunum, en
þær eru oftar en ekki áhugaverðustu
persónurnar svona femínískt séð. Að
lokum verð ég að fá að nefna eina
fantasíu sem gengur þvert á allt þetta,
hefðbundnar fantasíur og hefðbundnar
tilraunir til að brjóta þær upp en það er
mynd Neils lordan The Conipany of
Wolves (1985) sem byggir á útgáfum
Angelu Carter á ævintýrinu um Rauð-
hettu og úlfinn. Á sínum tíma þótti
femínismi Carter í þessum ævintýraút-
gáfum nokkuð vafasamur með sínum
sterku erótísku undirtónum sem oft á
tíðum jaðra við sadisma. Ómissandi.