Vera - 01.12.2001, Blaðsíða 55

kennsubækur skuli ekki fá að ganga
undir eigin nafni. Þá tengist saga
hennar einu mesta drama íslands-
sögunnar. Tyrkjaránið er einu kynni
okkar af raunverulegri stríðsárás.
Árás á landið þar sem fólk var myrt
og eignir brenndar. Það þýddi end-
anleg skil við fósturjörðina fyrir
obbann af fólkinu sem í því ienti.
Skyggnst á bak við blæjuna
- inn í veröld Islam
Þetta verkefni var lagt á mínar herð-
ar og svo verður þetta bara að köll-
un en það hefur mestan partinn ver-
ið ljúf skylda. Það hefur verið reisa
inn í iiðinn tíma, inn í aðra menn-
ingu og trúarbrögð. í þeirri reisu er
skyggnst á bak við blæjuna og inn í
veröld lslam. Kvennasamfélagið,
heimilisharemið er alveg gríðarlega
verndað og einangrað. Þetta eru
hálfgerðar fangabúðir á vissan hátt.
Ég leitaði fyrst og fremst að efni eft-
ir þarlendar konur þegar ég var að
reyna að átta mig á þessu lokaða
samfélagi. Fyrsta „opinberunarbók-
in" mín var Beyond the Veil, eða
Handan blæjunnar eftir marokkósku
fræðikonuna og rithöfundinn
Fatimu Mernissi. En það eru einnig
til frásagnir þræla af lífinu þarna al-
mennt. Bæði þessi merkilegu ís-
lensku bréf sem við eigum, en á
sama tíma tíðkaðist líka að evrópsk-
ir þrælar, menntamenn sem hneppt-
ir voru í ánauð, skrifuðu endur-
minningar sínar. Þá fyrst og fremst
um heim karlanna, en þeir segja
einnig sögur af konum. Ég nota
auðvitað allar heimildir sem eru til
um Guðríði sjálfa til hins ítrasta.
Bréfið hennar til mannsins sem hún
átti heima á íslandi er eina heimild-
in frá henni sjálfri, og eina varð-
veitta bréfið frá konu úr Tyrkjarán-
inu, en hluti þess er því miður glat-
aður. Síðan kemur nafnið hennar
fyrir aftur og aftur á allskonar list-
um. Og svo eru reikningarnir yfir
hana, hátt lausnargjald, hártollur
og eigið framlag. Henni bregður fyr-
ir aftur og aftur og allt bendir til að
Ég heillast af týndum konum.
Það er svo margt falið, gleymt
og týnt í sögu kvenna, það er
eins og hvert annað skyldustarf
að endurlífga hana.
hún hafi haft einbeittan vilja til að
komast heim, losna. Ég trúi að hún
hafi verið seig, viljasterk og dugleg
kona. Hún ræðst í að skrifa bréf,
sem hefur verið mjög flókið og snú-
ið mál fyrir ambátt í lokaðri kvenna-
veröld. Hún nýtir sér þá möguleika
sem hún hefur til þess að leggja fyr-
ir og safna peningum en þær voru
bara þrjár konurnar sem gátu gert
það. Þetta eru heimildir um karakter
og allt ber að sama brunni. Að Guð-
ríður hafi verið framúrskarandi
kona, hún hafi haft margt til brunns
að bera og að það sé fullkomlega
eðlilegt að maður eins og Hallgrím-
ur Pétursson hafi valið hana fyrir
eiginkonu. í þrælabúðunum í Alsír á
17. öld ægði saman fólki hvaðan-
æva að úr veröldinni. Þess vegna
get ég látið Guðríði hnýta teppi við
hliðina á ungri stúlku frá Síam og
kynnast hollenskri konu sem síðar
kynnir hana fyrir Rembrandt. Ég hef
fullgild rök fyrir þessu. Reisan gegn-
um Evrópu 17. aldarinnar, á tímum
30 ára stríðsins, var ofboðslega
spennandi. Hún hitti Kristján IV í
Gluckstadt, fyrir því eru heimildir.
Eftir allan minn lestur, í heimilda-
skránni eru um 120 titlar, þá tel ég
mig hafa það mikla vitneskju og
kunnáttu um þetta samfélag að ég
láti ekkert gerast sem ekki gæti hafa
gerst. Það getur auðvitað orðið dá-
lítið reyfarakennt á köflum. En þetta
voru reyfaratímar.
400 Islendingum var rænt
Heimildavinnan fólst ekki síst í því
að kanna sögusviðið, verða vel að
sér um vettvanginn og hugmynda-
fræðina og komast eins nálægt lífi
kvenna almennt og hægt er. Ránið
er þekktur atburður þarna suðurfrá.
Það var mikið siglingaafrek að kom-
ast svona langt norður og ránsfeng-
urinn var stór. Þetta voru hátt í 400
íslendingar. Fangarnir voru illa
klæddur tötralýður en þeir voru
rosalega margir. Það eru frásagnir af
því að stórum skipum hafi verið
rænt en svona umfangsmiklar land-
Guðiiíðak
SÍMONAKDÓ fllK
Skáldsaca byggð á heimildum
árásir voru fátíðar. Um sumar per-
sónur hef ég þó nokkrar heimildir.
Jón Jónsson Grindvfkingur skrifar til
dæmis mjög merkileg bréf og Gutt-
ormur Hallsson frá Djúpavogi er
annar merkur bréfritari. Fleiri bréf
eru mikilvæg en duga þó skammt.
Ég er því svo óforskömmuð að ég
bý til manneskjur. í flestum tilfellum
hef ég ekkert nema nöfnin á fólkinu.
Og svo verðgildið, hversu mikils
metið það var, hvað það kostaði í
peningum. Síðan skoða ég hvort
það birtist á þessum nafnalistum,
staðfestu þess í því að vilja koma
heim. Austfirðinginn Brand Arn-
grímsson, sem er stór persóna í
bókinni, bý ég nær alveg til. Ég
ákvað strax að láta Guðríði kynnast
Austfriðingi til þess að draga þann
hluta dramans inn í söguna, en um
110 manns var rænt frá Austfjörð-
um. Ég fann nafn Brands m.a. á
nokkrum nafnalistum, og hann var
leystur út fyrir allháa upphæð og
lagði fram drjúgan skilding sjálfur,
þannig að ég tel að hann hafi verið
dugandi maður. En þessi undirliggj-
andi spenna þeirra á milli er algjör-
lega minn skáldskapur. Svona ósvífin
er ég," segir Steinunn ióhannesdóttir.
En ósvífnin skilar sér. Eftir
stendur magnað verk þar sem dreg-
in er upp heillandi en raunsönn
mynd af konu sem flestir kannast
við sem Tyrkja-Guddu. Þetta er bók
sem enginn ætti að láta fram hjá
sér fara.