Vera - 01.02.2004, Blaðsíða 36

Lana Kolbrún Eddudóttir
/ TÓNLIST
„ÞAÐ EINA SEM SKIPTIR MALIER TONNINN I
MANNI SJÁLFUM OG HVAÐ VERÐUR ÚR HONUM"
JÓRUNN VIÐAR i ÚTVARPSVIÐTALI VID LKE 3. JÚNl 1999
Heiðurstónskáldið Jórunn
»Þann 14. janúar 2004 fékk tónskáldið og píanóleikarinn Jórunn
Viðar sérstök heiðursverðlaun íslensku tónlistarverðlaunanna.
Hún er vel að þeim komin, verk langrar og gifturíkrar starfsævi
tala sínu máli, hvort sem litið er á glæstan einleiksferil píanistans,
farsæla áratugi kennarans í Söngskólanum eða öll tónverk tón-
skáldsins stór og smá sem auðgað hafa íslenskt tónlistarlíf. Jórunn
Viðar er elsta núlifandi tónskáldkona íslendinga, fædd 1918, og
fyrsta íslenska konan sem gerði tónsmíðar að ævistarfi. Sjáif er
hún hógvær og treg til að kalla sig tónskáld.
Margir þekkja söguna af litlu stúlkunni á Laufásveginum
sem varð að klæða sig uppá í fínasta kjólinn sinn og greiða
Ijósa hárið vel og vandlega svo að mamma vildi taka hana
í píanótíma. Mamma var Katrín Viðar píanókennari og litla
stúlkan var Jórunn sem lék Heims um ból hjálparlaust á pí-
anóið þegar hún var þriggja ára og vildi snemma læra
meira. Að loknu námi í píanóleik hjá Páli ísólfssyni og Árna
Kristjánssyni hélt Jórunn til Þýskalands og settist á skóla-
bekk í Hochschule fur musik í Berlín. Þegar seinni heims-
styrjöldin var að skella á sigldi Jórunn aftur heim til íslands
og giftist æskuástinni, skólafélaganum Lárusi Fjeldsted
sem átti heima hinumegin viðTjörnina. Þeim fæddist son-
urinn Lárus. Örlögin báru ungu hjónin til Ameríku og þar
hélt Jórunn áfram að læra. Hún fékk inngöngu í hinn virta
tónlistarháskóla Julliard School of Music og nú bættust
tónsmíðarnar við píanóleikinn.
Heim komin frá Bandaríkjunum setti Jórunn Viðar strax
mark sitt á íslenskt tónlistarlíf og það með glæsibrag, vígði
Austurbæjarbíó sem tónleikasal í nóvember 1947 með
miklum einleikstónleikum. Tónskáldaferillinn hófst um
svipað leyti, hún samdi ballettinn Eld fyrir nývígt Þjóðleik-
hús árið 1950 og tónlistina við kvikmynd Óskars Gíslason-
ar, Síðasta bæinn í dalnum, það sama ár. Hún gekk ÍTón-
skáldafélag (slands á sjötta áratugnum, var fyrsta konan í
því félagi og sú eina næstu tvo áratugina. Meðfram tón-
verkasmíð og píanóleik bættust dæturnar tvær í hópinn,
HEIM KOMIN FRÁ BANDARÍKJUNUM SETTIJÓRUNN VIÐAR STRAX
MARK SITT Á ÍSLENSKT TÓNLISTARLÍF 0G ÞAÐ MEÐ GLÆSIBRAG,
VÍGÐI AUSTURBÆJARBÍÓ SEM TÓNLEIKASAL í NÓVEMBER 1947
MEÐ MIKLUM EINLEIKSTÓNLEIKUM. TÓNSKÁLDAFERILLINN HÓFST
UM SVIPAÐ LEYTI, HÚN SAMDI BALLETTINN ELD FYRIR NÝVÍGT
ÞJÓÐLEIKHÚS ÁRIÐ 1950 0G TÓNLISTINA VIÐ KVIKMYND ÓSKARS
GÍSLASONAR, SÍÐASTA BÆINN í DALNUM, ÞAÐ SAMA ÁR
Katrín læknir og Lovísa sellóleikari. í lok sjötta áratugarins
lá leiðin svo til Vínarborgar þar sem Jórunn dvaldi tvo vet-
ur við framhaldsnám í píanóleik.
Draumkennd Ijóðræna
þrungin hinum þjóðlega tóni
Konsertpíanistinn Jórunn Viðar lék margoft einleik með
Sinfóníuhljómsveit íslands og kvaddi hljómsveitina með
eigin píanókonserti, Sláttu, árið 1977. í honum skiptast á
þungstígir vikivakar og draumkennd Ijóðræna þrungin
hinum þjóðlega tóni sem leikur svo gjarnan í höndum
tónskáldsins Jórunnar Viðar. Slátta er fáanleg á geisladiski
(Smekkleysa 2000) í nýlegri hljóðritun með Steinunni
Birnu Ragnarsdóttur og Sinfóníuhljómsveit (slands en
Steinunn Birna var á sínum tíma „viðflettingur" hjá Jór-
unni, fletti nótnablöðunum þegar Jórunn frumflutti
konsertinn. Á sama geisladiski er einnig að finna Tilbrigði
við gamalt íslenskt kvæðalag, Hugleiðingar um fimm
gamlar stemmur og íslenska svítu. Nöfnin bera með sér
hinn þjóðlega arf sem Jórunni er svo hugleikinn.
Þó að píanóið sé hljóðfæri Jórunnar Viðar hefur hún
ekki samið neinn aragrúa af pianólögum. Þess í stað eru
það sönglögin sem standa hjarta hennar næst en það er
nú einu sinni svo að til þess að geta fellt lag að Ijóði, svo
vel fari, er gott að vera góður píanisti. Jórunn Viðar kenndi
lengi við Söngskólann, fylgdi öllum söngnemendum Þur-
íðar Pálsdóttur frænku sinnar og mörgum til viðbótar. Það
þarf því ekki að koma á óvart að kjarninn í tónskáldinu Jór-
unni birtist i sönglögum hennar. Knappt form sem hentar
henni fullkomlega. Sönglagadiskurinn Únglingurinn í
skóginum (Smekkleysa 1998) er góður útgangspunktur
fyrir þau sem vilja kynnast tónlist Jórunnar Viðar. Þar er að
finna 20 sönglög við Ijóð eftir ýmis samtímaskáld, m.a.
Halldór Laxness, Tómas Guðmundsson, Stein Steinarr og
jafnöldru Jórunnar Jakobínu Sigurðardóttur, en einhvers-
staðar sagði Jórunn að sér hefði þótt gaman að setja lög
við Ijóð Halldórs Laxness. Hún hafði gaman af ódælum
skáldum eins og Halldóri og Steini Steinarr.
36/ 1. tbl. /2004 /vera