Freyr - 01.02.1994, Blaðsíða 18

Beit og varsla hrossa
Erindi flutt á samráðsfundi Fagráðs í hrossarœkt
12. nóvember 1993.
Dr. Ólafur R. Dýrmundsson,
landnýtingarráðunautur Búnaðarfélags íslands
Oft er vakin athygli á þeirri staðreynd að hrossastofninn í landinu sé nú rúmlega tvöfalt
stœrrí en hann var fyrir 20 árum og hafi hrossin aldrei áður orðið fleiri, nánar tiltekið
rúmlega 75.000 skráð á forðagœsluskýrslur.
Á það er aftur á móti sjaldnar bent
að á þessu 20 ára tímabili hafa orðið
víðtækar breytingar varðandi skipan
beitar- og vörslumála og hvað varð-
ar meðferð útigangshrossa um land
allt. Þá má geta þess að niðurstöður
forðagæsluskýrslna sl. vetur bentu
til þess að farið væri að draga úr
fjölgun hrossa. Þótt sitthvað megi
færa til betri vegar er augljóslega
margt jákvætt í þróun þessara mála.
Um þau er fjallað hér undir sjö
liðum.
1. Af réttabeit. Fyrir 20 árum voru
hross víða rekin í afrétti. Um miðjan
síðasta áratug hafði afréttabeit
hrossa verið aflögð að mestu. Nú er
einungis fátt hrossa í afréttum, helst
á Norðurlandi vestra, og hefur beit-
artími þar verið styttur mjög frá því
sem áður var. Engin þeirra afrétta-
svæða sem hross ganga nú á eru
meðal þeirra sem talin hafa verið
„gróðurfarslega viðkvæm", nema
Eyvindarstaðaheiði, en eftir að ítala
gekk þar í gildi sumarið 1985 gerði
upprekstrarfélagið samkomulag við
landbúnaðarráðuneytið og Land-
græðslu ríkisins um upprekstur til-
tekins fjölda hrossa í Guðlaugstung-
ur, innarlega í þeim afrétti. Stórlega
hefur dregið úr beitarálagi á við-
kvæmustu svæðum landsins, einkum
í hálendisafréttum, bæði vegna
afnáms hrossabeitar og mikillar
fækkunar sauðfjár. Ég áætla að á
þessum svæðum hafi beitarálagið
minnkað um a.m.k. helming á und-
anförnum 15 árum. Þótt mjög svo
hafi dregið úr ofbeitarhættu, sem er
Dr. Ólafitr R. Dýrmundssort.
mest í köldum og/eða þurrum sumr-
um, er gróður og jarðvegur víða að
eyðast, enda augljóst að það vanda-
mál leystist ekki þótt allt þetta land
yrði friðað fyrir beit búfjár. Hvað
gróðureyðingu varðar tel ég að nú á
seinni árum hafi hún einkum tengst
ágangi gæsa og ferðamanna svo og
Blöndulóninu sem eyddi góðu heið-
arlandi er samsvarar um það bil
stærð byggðar Reykjavíkur, Kópa-
vogs og Seltjarnarness, samanlagt.
Uppgræðsla á mun lélegra landi bæt-
ir það gróðurtjón aðeins að hluta.
2. Beit í heimalöndum. Víða hef-
ur beitarálag aukist í heimalöndum,
þrátt fyrir fækkun sauðfjár, einkum
vegna fjölgunar hrossa og afnáms
afréttarbeitar víðast hvar, svo sem
áður var vikið að. Þannig má segja í
grófum dráttum að ofbeitarhættan
hafi færst að mestu frá hinum við-
kvæmu hálendisafréttum niður í
heimalönd sem flest teljast til lág-
lendis og hafa mun meira beitarþol.
Öllu má þó ofgera og ljóst er að
hrossahagar eru víða ofnýttir, bæði
einstök beitarhólf í þéttbýli og dreif-
býli og jafnvel heimalönd heilla
jarða. Er ýmsum tíðrætt um þennan
vanda en ekki er mér kunnugt um að
nein marktæk úttekt hafi verið gerð
á honum. Eitt er þó ljóst að um
staðbundin vandamál er að ræða
sem varða minnihluta hrossabænda
og hestamanna. Því er það ekki
réttmætt að gagnrýna þessa aðila
almennt sem stétt eða hóp, t.d. í
fjölmiðlum, heldur þarf að höfða til
ábyrgðar þeirra einstaklinga sem
hlut eiga að máli með beinskeyttari
hætti en tíðkast hefur til þessa. Þótt
eflaust megi víða koma í veg fyrir
ofnýtingu með bættri skipulagningu
beitarinnar er hætt við að sums stað-
ar séu hrossin hreinlega orðin of
mörg þannig að þeim verði að fækka
eða koma hluta þeirra í hagagöngu
annars staðar. í verstu tilvikunum
gæti komið til greina að beita ítölu
líkt og gert var á ýmsum stöðum á
landinu á árunum 1972-1986, þá að-
allega vegna sauðfjárbeitar. Sumir
halda því fram að hrossafjölgunin
vegi á móti sauðfjárfækkuninni í
beitarálagi. Það stenst ekki þegar
grannt er skoðað og óhætt er að
fullyrða að dreifing á beitarálagi í
landinu er hagstæðari en fyrir 15-20
árum, og megin máli skiptir hve
mikið hefur létt á hinum viðkvæmu
66 FREYR - 3*94