Freyr - 01.02.1994, Blaðsíða 27

Greinaflokkur um hagfræði
1. grein
Verðlagning greiðslumarks
Erna Bjarnadóttir, Hagþjónustu landbúnaðarins
1. Inngangur.
/ núverandi fyrirkomulagi á stjórnun búvöruframleiðslunnar eru viðskipti með greiðslumark
(framleiðslurétt) eitt afþeim atriðum sem bœndur þurfa að setja sig inn í og glöggva sig á.
Viðskipti með greiðslumark byggj-
ast á þeim grundvallaratriðum að
þar sem framleiðslumöguleikar fyrir
innanlandsmarkað á kindakjöti og
mjólk eru takmörkunum háðir, þá
sé aðgangur að þeim markaði pen-
inga virði. Þegar eftirspurn eftir því
að fá að framleiða fyrir markaðinn
er meiri en framboð á lausum rétti,
þá fer verðið hækkandi og öfugt, ef
fleiri vilja hætta framleiðslu en þeir
sem vilja taka við.
2. Viðskipti með framleiðslurétt.
Viðskipti með greiðslumark eða
framleiðslurétt eru hvorki einföld né
óumdeild. í Svíþjóð var framleiðslu-
kvóti í mjólk felldur niður árið 1990,
þegar stjórnvöldum þótti peninga-
gildi framleiðsluréttarins vera orðið
alltof hátt. í Danmörku, og þar með
innan Evrópubandalagsins, er þeim
kvóta sem fellur úr notkun endurút-
hlutað eða seldur með afföllum við
sölu jarða. Grunnkvótinn er hluti af
jörðinni og verður ekki skilinn frá
henni. í Noregi er sala og tilflutning-
ur kvóta milli framleiðenda bönnuð,
enda eru Norðmenn fyrst og fremst
að stefna að því að ná framleiðslu-
rétti úr umferð til að ná jafnvægi
milli innanlandsmarkaðar og fram-
leiðslunnar.
Af þessu má sjá að það er beitt
mismunandi aðferðum við að færa
framleiðslurétt milli jarða þar sem
hann er takmarkaður.
Hérlendis hefur sú leið verið valin
að flytja framleiðslurétt (greiðslu-
mark) milli jarða á þann hátt að
opna möguleika á því að hann gangi
kaupum og sölum milli framleið-
enda. Verð greiðslumarksins myndi
þannig ákvarðast af framboði og eft-
irspurn, en ekki af nefndum eða
Erna Bjarnadóttir.
ráðum sem ættu að hafa vit fyrir
fólki. Það er augljóst að leið mark-
aðarins er ekki gallalaus né auðveld í
framkvæmd. Það má einnig segja að
fámenni okkar og nábýli geri það að
verkum að það sé erfiðara að færa
framleiðslurétt milli jarða eftir út-
hlutunarleiðinni svo að óumdeilt sé.
3. Hvað þarf að athuga við kaup
á greiðslumarki?
Flestir bændur hafa ónýtta fram-
leiðslumöguleika á jörðum sínum og
því eru margir sem hafa íhugað
möguleika á kaupum á greiðslu-
marki og/eða þegar keypt aukinn
rétt. Hér er oft um stórar upphæðir
að tefla og því mikilvægt að undir-
búa kaupin vel þannig að hagur
búsins verði betri eftir þau en áður.
Sé sú ekki raunin, þá hefur ákvörð-
un um kaupin verið röng og pening-
unum betur fyrirkomið annars stað-
ar.
Bóndi sem ætlar að leggja veru-
legt fjármagn í kaup á framleiðslu-
rétti þarf að íhuga eftirfarandi atriði
vel áður en ákvörðun er tekin um
kaupin:
1. Hvað hefur bóndinn mikið eftir
til ráðstöfunar á hverja fram-
leidda einingu (mjólkurlítra eða
kjötkíló) þegar búið er að greiða
breytilegan rekstrarkostnað við
framleiðsluna (fóðurbæti, áburð,
vélar, flutning, þjónustu, dýra-
lækni og lyf, o.fl. þess háttar)?
2. Þarf aðbætaviðbúfé, eðaergert
ráð fyrir að nýta ónýtta afkasta-
getu þess búpenings sem fyrir er?
3. Hvernig verður verðþróun afurð-
anna?
4. Hvað er líklegast um þróun
markaðarins, (mun hann minnka
eða stækka)?
5. Hvað er líklegt að framleiðslu-
stjórnun standi yfir í mörg ár til
viðbótar? Hvað tekur við af nú-
verandi búvörusamningi?
6. Hver er framtíðarsýn viðkom-
andi bónda? Hve lengi íhugar
hann að stunda landbúnað?
7. Hverjir eru valkostir við nýtingu
peninganna sem notaðir eru til að
kaupa fullvirðisréttinn?
8. Hvað gerist varðandi innflutning
búvara?
Hér á eftir verður farið nokkrum
orðum um þessi atriði.
3.1. Framleiðslukostnaður.
Það er mjög misjafnt hve búin eru
rekin á hagkvæman máta. Erfitt er
fyrir bændur að gera sér grein fyrir
breytilegum kostnaði á hverja fram-
leidda einingu nema þeir haldi bú-
reikninga eða annað skipulega upp-
sett bókhald. Einnig er hægt að fá
ákveðna viðmiðun úr verðlags-
3*94 - FREYR 75