Freyr - 01.02.2001, Blaðsíða 11

Vallarfoxgras
er grasið mitt, 1.
Tegundarlýsing
Inngangur
Ef ég ætti að nefna einhveija upp-
áhaldsfóðurjurt úr okkar fátæku
nytjaflóru kemur vallarfoxgras fyrst
upp í hugann. Vallarfoxgrasið átti
lengi erfitt uppdráttar hér á landi
þrátt fyrir að frá upphafi hafi enginn
efast um ágæti þess sem fóðuijurtar.
Margt varð til þess að það var ekki
metið að verðleikum. Með aukinni
ræktunarmenningu og þekkingu á
þessu undragrasi er orðin breyting á
því. Sífellt fleiri bændur, aðallega
kúabændur, hafa áttað sig á því að
vallarfoxgrasið er það besta sem
hægt er að bjóða vambsíðum
íslenskum kúm og öðmm búpeningi
sem skila eiga einhveijum afurðum
af gróffóðri. í þessum pistli ætla ég
að lýsa þessari merkis grastegund,
fjalla um uppmna hennar, eiginleika
og endingu. I næstu tveimur pistlum
mun ég síðan taka fyrir hvemig
standa beri að verkun, fóðmn og
ræktun hennar.
Tegundarlýsing
Vallarfoxgras er fjölær lausþýfm
og upprétt grastegund sem auðveld-
lega getur náð yfir eins metra hæð í
fijósömu landi. Það myndar engar
jarðrenglur og dreifir sér þess vegna
eingöngu með fræjum. Þetta
veldur því að grassvörður
verður frekar opinn fyrir
skriðulum ásæknum gras-
tegundum.
Vallarfoxgras hefur mörg
tegundaeinkenni sem gerir
það einstakt meðal grasa
sem vaxa á íslandi og þó að
víðar væri leitað. Til dæmis
er neðsti stöngulliðurinn af-
ar sérstakur. Hann liggur
þétt við jarðvegsyfirborðið,
er áberandi þrútinn og
nefnist laukur (7. mynd).
Þóroddur
Sveinsson
Rannsókna-
stofnun
landbúnaðarins,
Möðruvöllum
Laukurinn geymir sykmforða og
gegnir mikilvægu hlutverki í vetr-
arþoli og endurvexti plöntunnar
eftir slátt eða beit (McElroy &
Kunelius 1995). Hver laukur og
rætumar sem tengjast honum em
skammlíf, í mesta lagi vetrareinær.
Upp af hverjum lauki vex í fyllingu
tímans upréttur blómstöngull. Eftir
að blómvísamyndun er farin af stað
og fullkomnuð, eða plantan slegin,
drepst laukurinn og rætumar, en
hliðarbrum mynda nýjar kfónaðar
geldplöntur (afkvæmi). Ef vallar-
foxgras er slegið þegar stöngullinn
hefur teygt sig yfir sláttuhæð, þarf
plantan að ræsa hliðarbrum og
mynda nýtt rótarkerfi áður en fullur
blaðvöxtur hefst aftur. Hér á landi
er þetta aðalástæðan fyrir litlum
endurvexti vallarfoxgrass fyrst eftir
slátt. Rætur vallarfoxgrassins leita
ekki djúpt og um 80% rótarkerfisins
er í efstu 5 sm jarð-
vegsins. Þess vegna
er vallarfoxgras
viðkvæmt fyrir
miklum þurrki eftir
slátt (McElroy &
Kunelius 1995). Á
Norðurlandi og
víðar em dæmi um
að þurrkar hafi nán-
ast stöðvað allan
endurvöxt.
Laufblöðin eru
grágræn til græn á
litinn, upprétt,
1. mynd. Laukar
hluti
breið, mjúk, flöt og oft
snúin. Þau eru hárlaus
fyrir utan stök örsmá hár
á blaðröndum. Slíður-
himnan (2. mynd) sem
skilur að blað og stöng- 2- mynd-
ul er sljó, skörðótt og
um 6 mm löng.
Blómvísaræsing í vaxtarbmmum
vallarfoxgrass, sem er fyrirboði
stöngul- og axmyndunar, er háð
daglengd að vorinu (McElroy &
Kunelius 1995). Lágmarksdag-
lengd fyrir blómvísamyndun er
lengst í norðlægustu afbrigðunum
eins og þeim sem að ræktuð eru hér
á landi. Blómvísaræsing innan
sama afbrigðis og stöng-
ulmyndunin sem fylgir í
kjölfarið er mjög sam-
stillt í tíma og árviss.
Þetta er ástæða þess að
efnastyrkur og meltan-
leiki vallarfoxgrass fellur
hraðar en í öðmm gras-
tegundum. Stönglarnir,
sem bera öxin geta teygt ‘‘
sig hátt á loft og verða
fljótt efnismesta einstaka
líffæri plöntunnar ofan-
jarðar. Axpunturinn er
þéttur sívalingur, 5-12
sm °g 6 " 1° 3. mynd.
mm breiður, og snarp- Axpuntur
ur átöku vegna stuttra, fblóma
stinnra brodda á ax-
ögnunum (3. mynd). Hvert smá-
blóm (4. mynd) er fest á stöngulinn
með um eins milli-
metra löngum
stilki. Vallarfox-_
gras er tvíkynja a i
og getur verið I '
bæði víxl- og íj
sjálffrjóvga (sjá 4 mynd Axögn
v e t s í ð u smáblóm og gras-
http://biodiver- aldin
FrGVR 1/2001 - 7