Freyr - 01.02.2001, Page 17

10. mynd. Blaðblettasveppurinn Rhynchosporium ortho-
sporum.Mynd af vefsíðu án höfundar; Diseases of forage
crops eftir T. Tsukiboshi (Japan).
tvö árin eftir ræktun, lík-
lega vegna þess að hann
þarf tíma til að ná sér upp
eftir jarðvinnslu. Hans
verður fyrst vart í lok maí
en mergðin nær hámarki frá
miðjum júní og fram til
miðs júlí þegar hann verpir
eggjum. Önnur en minni
kynslóð kemur oft fram að
haustinu. Blöð vallarfox-
grassins fá silfurlitaða
áferð, verða slöpp og sölna
að lokum (Bjami E. Guð-
leifsson 1996).
Þótt skaðleg áhrif hans á
endingu vallarfoxgrass hafi
ekki verið sönnuð eru sterkar
vísbendingar um að þau geti verið
umtalsverð í vissum árum. Komið
hefur fram sú kenning að ef vallar-
foxgras sé slegið þegar mítlafarald-
ur er í hámarki geti það haft mjög
slæm áhrif á endurvöxt plantnanna.
Fóðrið er þá skyndilega tekið af
mítlunum og þess vegna ráðast þeir
af miklum þunga á eftirlifandi
blöð. Greinilegar mítlaskemmdir
hafa sést í nýslegnu vallarfoxgras-
túni þar sem mítlafaraldur var í
gangi þegar slegið var. Þetta getur
einnig útskýrt skyndilegt hvarf
vallarfoxgrass í túnum þó að það sé
engan veginn sannað.
Vallarfoxgras er lostæti!
Sennilega var Sturla Friðriksson
fyrstur til þess að rannsaka
lostætni grastegunda hér á
landi og það gerði hann á
eftirminnilega hátt haustið
1952 (Sturla Friðriksson
1960). Þar beitti hann kú á
reiti með 12 mismunandi
grastegundum í hreinrækt,
en þar á meðal var t.d. fjöl-
ært rýgresi og vallarfoxgras.
Mældur var heildar- og
meðaltíminn sem kýrin
eyddi við hverja grastegund,
grasmagnið sem hún át af
hverri tegund og tíminn sem
það tók hana að innbyrða
hver 100 g af grasi. Þrátt
fyrir ágalla í tilraunaskipu-
lagi var niðurstaðan engu að síður
skýr og áhugaverð. Vallarfoxgrasið
fékk hæstu einkunn í öllum mæld-
um þáttum. Vallafoxgrasið er sem
sagt lostætnast grasa.
Löngu eftir þetta og fram á þenn-
an dag hafa gæði vallarfoxgrass
sem og annarra grastegunda fyrst
og fremst verið metin út frá upp-
skeru- og fóðurgildismælingum úr
tilraunareitum. Það sem vegur
þyngst í mati á fóðurgildi er glasa-
meltanleiki grasanna. Ut frá þess-
um mælingum ályktuðu jarðrækt-
arfræðingar á 9. áratugnum eftirfar-
andi;
Vallatfoxgras sprettur langtfram
eftir sumri og skilar meiri upp-
skeru en nokkur önnur grasteg-
und, þegar slegið er seint. Þessa
yfirburði hefur það ekki, ef
slegið er snemma og oftar
en einu sinni.
Vallarfoxgrasið hefur
sem sagt enga yfirburði ef
það er meðhöndlað á þann
hátt sem það nýtist flestum
bændum best fyrir búfénað
sem á að skila einhverjum
afurðum af gróffóðrinu.
Þessu var í sjálfu sér ekki
hægt að andmæla miðað
við þekkingu okkar þá. A
10. áratugnum voru hins
vegar gerðar margar rann-
sóknir til að meta sk. fóðr-
unarvirði (þ.e. lostætni) alls
konar gróffóðurs fyrir kýr og kind-
ur. Fóðrunarvirði er margfeldi fóð-
urgildis heysins og heyáts gripa og
verður ekki mælt nema með lifandi
gripum. Niðurstöður þessara rann-
sókna, ef litið er á vallarfoxgrasið
sérstaklega, mætti taka saman í
eina setningu þannig;
Fóðrunarvirði vallarfoxgrass er
meira en nokkurrar annarrar
grastegundar, þegar slegið er
snemma. Þessa yfirburði hefur
það ekki efslegið er seint og að-
eins einu sinni.
Hér hefur heldur betur orðið við-
snúningur. Fóðrunarvirðistilraunir
benda sem sagt til þess að vallar-
foxgras sé verðmætara en annað
gras ef það er slegið snemma en
annars ekki. í næsta pistli verður
fjallað nánar um nýting-
armöguleika vallarfox-
grass og áhrif verkunar
og þroskastigs á fóðrun-
arvirði þess.
Ritaðar heimildir
Ágúst H. Bjarnason
1983. íslensk flóra. Iðunn,
bls. 262.
Áslaug Helgadóttir
1987. Áhrif gróðurfars á
afrakstur túna. I riti Ráðu-
nautafundar 1987, bls. 33 -
47.
Bjami E. Guðleifsson
1971. Um kal og kal-
skemmdir. I. Ræktun og
11. mynd. Túnamítillinn (efst) getur gengið hart að vallarfox-
grasplöntum sem hér eru umlukin sveifgrasi. í sk. Neðstumýri
á Möðruvöllum 1998. Mynd Þóroddur Sveinsson.
Freyr 1/2001 - 13