Freyr - 01.02.2001, Blaðsíða 13

5. mynd. Frumvöxtur nokkurra grastegunda í samanburði við valiarfoxgras á
Korpu sumarið 1997. Frumvöxturinn er mældursem uppskera þurrefnis afstofn-
um sem reynst hafa vel á íslandi. (Byggt á Jarðræktarskýrslu RALA 1997).
þó vikið fyrir nýjum afbrigðum af
fjölæru rýgresi þar sem ekki reynir
um of á vetrarþol. Vallarfoxgras er
einnig ræktað syðst í Suður-
Ameríku, Ástralíu og víðar.
í bók Nicolai Mohr, „Forspg til
en Islansk Naturhistorie“ (1786)
segir: „Phleum pratense, findes al-
mindelig hvor der er fed og Ips
jord“ (Vallarfoxgras er algengt í
frjósömum og myldnum jarðvegi).
Telja verður næsta víst að Mohr
fari þama tegundavillt. Mun lík-
legra er að hann hafi fundið á þess-
um stöðum háliðagras en hann get-
ur þess hvergi, einungis knjáliða-
grass sem hann segir algengt tún-
gras á Islandi.
Guðmundur Hjaltason skrifaði
ferðasögu sína til Danmerkur 1877
- 1881 í Norðanfara árið 1881. Þar
segir: „Hér er sáð...rottuhala
(phleum pratense) hann hef eg að
eins séð á Barkarstöðum í Fljóts-
hlíð.“ Hugsanlega er þetta fyrsta
heimildin sem staðsetur fyrir víst
vallarfoxgras á íslandi. Eldri heim-
ildir nefna vissulega foxgrös eins
og þau væru hluti af íslensku flór-
unni, en hugsanlega er þó aðallega
verið að vísa á fjallafoxgras.
Sveinn búfræðingur Sveinsson
skrifar árið 1877 í Andvara að inn-
flutt vallarfoxgras (og rýgresi) gæti
hentað ágætlega í sáðblöndur með
innlendu grasfræi í sáðsléttur. Enn
var þó bið á því að vallarfoxgras
yrði prófað með eftirminnilegum
árangri. Vallarfoxgras er fyrst reynt
í tilraunum á Hvítárvöllum árið
1898, í Gróðrastöðinni á Akureyri
1904 og í Reykjavík 1908 og fær
það góða til ágætis einkun (Sturla
Friðriksson 1956).
í Flóm íslands (Stefán Stefáns-
son 1901) er vallarfoxgras sagt
sjaldgæft en finnist í túnum í flest-
um landshlutum. Þrátt fyrir það að
vallarfoxgras hafi ávallt verið talið
gott fóðurgras verður það ekki
eftirsótt fyrr en á síðari hluta 20.
aldar í kjölfar aukinnar ræktunar-
getu og nýrra og harðgerðari
stofna. Stofninn Engmo norðan úr
Troms í Noregi, sem kom á markað
upp úr 1950, skipti þama sköpum.
í viðamikilli úttekt sem gerð var
á gróðurfari íslenskra túna á síðasta
áratug kom í ljós að vallarfoxgras
er þriðja algengasta túngrasið í ís-
lenskum túnum, hvort heldur litið
sé á tíðni eða þekjuhlutdeild þess.
Hlutdeild og tíðni vallarfoxgrass er
þó afar breytileg eftir svæðum,
rakastigi, kaltíðni, aldri og hæð
túna yfir sjó. Mest er af því í Aust-
ur-Skaftafellssýslu og minnst á
Austurlandi (Guðni Þorvaldsson
1994).
Vöxtur og þroski
Vöxtur og þroski vallarfoxgrass
er í mörgu frábmgðinn öðmm grös-
um eins og kemur fram á 5. mynd.
Vallarfoxgrasið er seinast allra tún-
grasa að taka út þroska og útskýrir
það, ásamt uppréttum vexti, af
hverju það er uppskemmeira en
aðrar tegundir. Þær tegundir, sem
eru næstar því í þroska, eru língresi
og snarrót sem einnig getur gefið
mikla þurrefnisuppskeru. Aðal-
sprettutími vallarfoxgrass er fyrri
hluta sumarsins og þrátt fyrir sein-
an þroska fer vorvöxtur jafn
snemma af stað og í öðrum grasteg-
undum. Uppskera vallarfoxgrass
fer síðan örugglega fram úr öllum
öðrum grastegundum. Mælst hefur
gríðarlega mikil uppskera í vallar-
foxgrasi hér á landi í tilraunum eða
um 130 hestburðir (hkg) þurrefnis á
ha (t.d. Sturla Friðriksson 1960).
Algengara er þó að sjá tölur á bil-
inu 60 - 90 hestburði úr tilraunum.
Ný tegund gæti þó hugsanlega
skákað vallarfoxgrasinu varðandi
uppskeru en það er fjölært rýgresi
(Hólmgeir Bjömsson 2000). Þar
skortir þó enn töluvert á vetraþolið
til þess að það verði samkeppnis-
hæft við vallarfoxgrasið, a.m.k. í
flestum landshlutum.
Efnainnihaid
Efnainnihald vallarfoxgrass er
einnig sérstakt eins og sést þegar
það er borið saman við aðrar gras-
tegundir. Þetta er dregið fram í töfl-
um 1 og 2. I töflu 1 er sýnt fóður-
gildi vallarfoxgrass í samanburði
við önnur algeng túngrös. Þar kem-
ur fram að miðað við sama meltan-
leika í góðri töðu (0,80 FEm/kg þe)
er hráprótein- og steinefnastyrkur
talsvert lægri í vallarfoxgrasi en í
öðrum tegundum. Aftur á móti er
hrátrénishlutdeild vallarfoxgrassins
talsvert hærri en í öðrum grasteg-
undum. Hátt trénishlutfall gefur
yfirleitt vísbendingar um lágan
f R6VR 1/2001 - 9