Freyr - 01.02.2001, Blaðsíða 43

Framfarir í verktækni við mjólkurvinnslu urðu miklar á
seinni hiuta 19. aldar. Myndin sýnir vindustrokk frá því um
1860. Einn slíkan keypti Búnaðarfélag Suðuramtsins árið
1864. Sú gerð var síðar smíðuð hér á landi og náði
nokkurri útbreiðslu.
löndum, þingmaður Suður-
Þingeyinga, og Sighvatur
Árnason, fyrsti þingmaður
Rangæinga. Nefndin gerði
nokkrar breytingar á frum-
varpinu sem Alþingi sam-
þykkti síðan samhljóða.
Þetta voru lögin sem Krist-
ján konungur níundi stað-
festi síðan á Marteinsmessu
um haustið. Hin nýju lög
kváðu á um að hver sá, er
flytti út í einu lagi til sölu
erlendis 300 pund eða meira
af íslensku smjöri, og fengi
þar hærra verð en sem næmi
75 aurum fyrir danskt pund,
ætti rétt til verðlauna úr
landssjóði. Skyldu verð-
launin fara eftir söluverði
smjörsins og nema jafn-
miklu og söluverðið færi
yfir 75 aura á dönsku pundi. Hér
voru á ferð einar fyrstu útflutnings-
bætur á búvörur í hagsögunni;
skynsamlega ígrundaðar að því
leyti að þær fólu í sér sterka gæða-
hvatningu - en ekki aðeins magn-
örva!
En Alþingi tók fleiri mál til með-
ferðar er tengdust því sem nýjast
var í landbúnaðinum. Við meðferð
þingsins á frumvarpi til fjárlaga
fyrir árin 1901 og 1902 kom erindi
frá landbúnaðamefnd neðri deildar
þess þar sem óskað var eftir að veitt
væri fé..til aðfd danskan mann,
er kunni vel að mjólkurmeðferð, til
að koma mönnum d lag með og
kenna fullkomna aðferð við smjör-
og ostagerð, d einhverjum hentug-
um stað, helzt við Hvanneyrar-
skóla...“. Lagði nefndin til að
stjórn Búnaðarfélagsins hefði fram-
kvæmd málsins með höndum.
Málið var rætt allmikið í þinginu,
meðal annars í tengslum við lán-
veitingu til mjólkurbúa sem þá var
áhugi á að stofna. Kom fram það
sjónarmið að rétt væri að sjá hver
árangur yrði af mjólkurmeðferðar-
kennslunni áður en farið yrði að
veita miklu fé til stofnunar mjólk-
urbúa. Niðurstaða Alþingis varð sú
að veita kr. 2000 styrk hvort árið
1900 og 1901 til kennslu í mjólkur-
meðferð. Styrkurinn var veittur
Búnaðarfélagi íslands sem nú var
að taka við hlutverki Búnaðarfélags
Suðuramtsins:
...með því skilyrði, aðfélagið út-
vegi mann frd Danmörku, er hafi
fullkomna kunndttu og góða œfingu í
mjólkurmeðferð samkvœmt því, sem
gerist d góðum mjólkursamlags-
búum í Danmörku. Maður þessi sé
rdðinn til 2 eða 4 dra, til þess að
kenna d góðu mjólkurbúi í landinu,
helzt d Hvanneyrarskóla, tilbúning
osta og smjörs með þeim dhöldum
og aðferðum, sem hœgt er að koma
við d hinum stœrri sveitabúum hér d
landi, og fari kenslan fram
kostnaðarlaust fyrir nemendur. “
Af umræðum og afgreiðslu Al-
þingis á málinu er ljóst að þing-
menn hafa tekið mjög náið mið af
tillögum Sigurðar Sigurðssonar
ráðunauts í Búnaðarritsgreininni
hvað varðar það að efla mjólkur-
meðferðarkennsluna. Athyglisvert
er hve Alþingi mat þekkingarþátt
málsins mikils. Oneitanlegra hefur
það bæði fyrr en þó einkum síðar
verið algengara að opinberu fé væri
veitt til nýbreytni í atvinnulífi án
þess að jafnhliða væri tryggð kunn-
átta til að koma henni á.
Ekki er að sjá, að umræð-
ur um mjólkurmeðferðar-
kennsluna hafi farið fram á
Búnaðarþingi 1899 en það
var háð um sama leyti og
Alþingi. Hins vegar er þess
getið í frásögn af Búnaðar-
þingi að þar hafi formaður
landbúnaðarnefndar Al-
þingis, Pétur Jónsson á
Gautlöndum, sem einnig
var búnaðarþingsfulltrúi,
óskað eftir „...að samvinna
gæti átt sér sta<5 milli land-
búnaðarnefndarinnar og
stjórnar Búnaðarfélagsins
um þingtímann. “
Jarðvegur tilbúinn ...
Þegar hér er komið sögu
má segja að jarðvegur hér-
lendis væri orðinn móttæki-
legur fyrir umbætur í mjólkurmeð-
ferð með sókn á nýja markaði í
huga:
* Bágt búnaðarástand í sveitum
kallaði á aðgerðir, ætti ekki illa
að fara.
* Bændur eygðu markað fyrir af-
urðir sínar er gefið gæti góðan
ábata. Reynslan af sauðasölunni
hafði vakið marga og fréttir af
velgengni danskra kúabænda
kveiktu í mörgum landa.
* Á markað var komin handhæg
tækni til mjólkurvinnslu; nefna
má skilvinduna sem fulltrúa
hennar.
* Alþingi hafði boðið fram fjár-
hagslegan stuðning við [stofnun
mjólkurbúa], til að verðbæta
vandaða framleiðslu í útflutn-
ingi og síðast en ekki síst til þess
að hefja kennslu í mjólkurmeð-
ferð og -vinnslu.
Bændum var því fátt að vanbún-
aði að hefjast handa. Framundan
var blómaskeið í mörgum sveitum.
Þótt meginþungi þess stæði aðeins
um takmarkaðan árabil varð þróun-
in ekki stöðvuð. Um sig bjuggu
rætur þess mjólkuriðnaðar sem við
þekkjum í dag.
f R€YR 1/2001 -39