Freyr - 01.02.2001, Blaðsíða 35

vemd. Samningsaðilum er gert að
hefja nýjar viðræður einu ári fyrir
lok framkvæmdartímabils samn-
ingsins og em þessar viðræður því
þegar hafnar. Þeim er m.a. ætlað að
taka tillit til fenginnar reynslu af
framkvæmd skuldbindinga um að
draga úr stuðningi og vernd í
heimsviðskiptum með landbúnað-
arvömr, þátta sem ekki em við-
skiptalegs eðlis og frekari skuld-
bindinga sem kunna að vera nauð-
synlegar til að ná langtímamark-
miðunum.
Til þessa hafa viðræðumar nær
eingöngu gengið út á söfnun upp-
lýsinga og tillagna um hvernig
haga skuli framhaldinu, þ.e.a.s.
efnislegu innihaldi samningavið-
ræðna. Ekki er líklegt að þessar
viðræður komist á verulegan skrið
fyrr en aðildarríki WTO hafa kom-
ið sér saman um nýja heildarlotu,
en tilraunir í þá vem sigldu í strand
á síðustu ráðherrastefnu stofnunar-
innar í Seattle. Telja verður land-
búnað of viðkvæmt svið til að
samningar geti náðst um hann út af
fyrir sig. Erfitt er að spá á þessu
stigi um hvort og þá hvenær nýrri
lotu verður hleypt af stokkunum en
ráðherrar aðildarríkjanna þurfa að
koma saman á ný á þessu ári. Rætt
hefur verið um að Ijúka hugsanlegri
lotu á stuttum tíma, jafnvel 2-3 ár-
um, en reynslan hefur sýnt að slíkt
kann að reynast erfitt í fram-
kvæmd.
Fjölmargar tillögur liggja nú fyrir
um umfang og aðferðarfræði frek-
ari landbúnaðarviðræðna innan
WTO. Skemmst er frá því að segja
að af hálfu helstu útflutningsríkja
(t.d. Caims-hópsins) em uppi kröf-
ur um að færa landbúnaðarviðskipti
á komandi árum í sama horf og við-
skipti með iðnaðarvömr, m.a. með
gríðarlegum tollalækkunum, af-
námi útflutningsstyrkja og hertum
reglum um innanlandsstuðning
sem miða af því að afnema fram-
leiðslutengdan stuðning. Ennfrem-
ur beinast sjónir þeirra að fram-
kvæmd fyrirliggjandi skuldbind-
inga, þar sem því er haldið fram að
ýmsar ráðstafanir feli í sér duldar
hindranir eða leyndan stuðning og
miði að því að ónýta umsamin
markaðsaðgang og sniðganga
markmið landbúnaðarsamningsins.
Ymis önnur ríki taka annan pól í
hæðina og benda á þá staðreynd að
um langtímamarkmið sé að ræða.
Ennfremur að landbúnaður sé ekki
þess eðlis að hann falli að markaðs-
sjónarmiðum eingöngu og því þurfi
að staldra aðeins við. Gæta verði
að þáttum sem ekki eru viðskipta-
legs eðlis og hinu fjölþætta hlut-
verki landbúnaðar. Þetta sé m.a.
viðurkennt í 20. gr. landbúnaðar-
samningsins. Island tilheyrir þess-
um hópi ásamt ríkjum á borð við
ESB, Noreg, Sviss, Kóreu og Jap-
an.
Landbúnaðamefnd WTO hefur
um árabil fjallað um hið fjölþætta
hlutverk landbúnaðar og þætti
sem ekki eru viðskiptalegs eðlis en
mikið ber á milli þess vægis sem
einstakir samningsaðilar era reiðu-
búnir til að gefa þessum þáttum og
hugmynda ríkja um hvort og þá
hvemig hið fjölþjóðlega viðskipta-
kerfi eigi að taka á og/eða styrkja
slíka þætti. Gagnrýnisraddir eru
uppi um að hér sé á ferðinni ný teg-
und af vemdarhyggju. En þeir sem
fylgja málstað hins fjölþætta hlut-
verks landbúnaðar benda á að hann
gengur ekki einungis út á fram-
leiðslu búvara. Samhliða fram-
leiðslu leiði landbúnaður af sér
önnur gildi, sem eiga sér ekki
markað í viðskiptalegum skilningi.
Hann stuðli m.a. að umhverfis-
vemd og vemdun menningar og
hann viðhaldi byggð og fæðu-
öryggi. Ekki sé hægt að skilja á
milli framleiðsluhlutverks land-
búnaðarins annars vegar og þessara
þátta hins vegar. Af öðmm þáttum
sem ekki em viðskiptalegs eðlis og
nauðsynlegt er að gefa verulegt
vægi í frekari samningaviðræðum
má nefna öryggi matvæla og
velferð dýra.
Allt miðar þetta að því að renna
stoðum undir sérstöðu landbúnað-
arins gagnvart öðmm greinum. Is-
land hefur lagt á það áherslu að sér-
staða af þessu tagi kalli á áfram-
haldandi sérmeðferð landbúnaðar
innan hins fjölþjóðlega viðskipta-
kerfis. Að auki séu engar algildar
lausnir sem henta öllum aðildar-
ríkjum. Taka verður tilhlýðilegt til-
lit til þeirra þjóða sem búa við erfið
framleiðsluskilyrði, m.a. vegna
landfræðilegrar legu eða veðráttu,
og framleiða matvöm fyrst og síð-
ast í þágu eigin þegna.
í ljósi þessa er það meginmark-
mið Islands í yfírstandandi viðræð-
um að tryggja að landbúnaðar-
samningur WTO feli til framtíðar í
sér nægjanlegan sveigjanleika til að
hýsa þær aðgerðir, sem taldar em
nauðsynlegar hérlendis til að ís-
lenskur landbúnaður dafni og þróist
farsællega.
Áhrif á íslenskan landbúnað
Sú breyting sem átti sér stað árið
1995 með gildistöku WTO og þá
landbúnaðarsamningsins sérstak-
lega er trúlega róttækari en flestir
hérlendis hafa gert sér grein fyrir.
Eina áþreifanlega breytingin hér,
sem má með beinum hætti rekja til
WTO, er sá afmarkaði innflutning-
ur sem átt hefur sér stað samkvæmt
lágmarksaðgangsskuldbindingum.
I raun hefur lítið sem ekkert reynt á
aðra þætti. En það sem skiptir máli
þegar horft er til framtíðar er að
landbúnaðurinn hefur verið ramm-
aður inn. Hann er að öllu leyti orð-
inn háður fjölþjóðlegum reglum og
skuldbindingum. Það liggur í hlut-
arins eðli að þessi rammi mun ein-
ungis þrengjast á komandi ámm og
áratugum.
Eg vil eindregið hvetja þá sem
fyrir landbúnaðinn starfa að horfa
langt fram á veg, ekki bara til yfir-
standandi viðræðna heldur til, segj-
um, næstu fimmtíu ára. Hugsum til
þess hvað GATT-samningurinn
gerði á þessu sama tímabili fyrir
viðskipti með iðnaðarvörur. Ef
fjölþjóðlega viðskiptakerfið heldur
heilsu, er þá einhver ástæða til að
ætla að þróunin verði með öðmm
hætti hvað landbúnaðinn varðar?
FR6VR 1/2001 - 31