Freyr - 01.02.2001, Blaðsíða 32

ekki síst þróun ESB sjálfs. Land-
búnaðarstefna ESB mun eflaust
breytast nokkuð á komandi árum,
m.a. vegna fjölgunar aðildarríkja. I
þeirri stöðu sem við búum við í dag
virðist ekkert knýja á um aðildar-
umsókn. En það er nauðsynlegt að
fylgjast grannt með þróun mála til
að geta lagt upplýst mat á stöðu
þeirra hverju sinni og haga ákvörð-
unum sínum eftir því hvemig hags-
munum þjóðarinnar verður best
borgið til framtíðar.
2. WTO og íslenskur
landbúnaður
Frá GATT til WTO
Þegar hinn almenni GATT-samn-
ingur um tolla og viðskipti tók gildi
árið 1948 var honum ætlað að ná til
allra vöruviðskipta, þ.m.t. viðskipti
með landbúnaðarvörur. Þetta varð
þó ekki raunin nema að takmörk-
uðu leyti. Eftir því sem árin liðu
kom æ betur í ljós að landbúnaður-
inn var komin talsverðan spöl frá
meginreglum samningsins í átt til
viðskiptahafta og vemdarhyggju.
Ekki náðist pólítísk samstaða um
að taka á þessum vanda, enda hefðu
tilraunir í þá vem mögulega getað
stefnt hinu fjölþjóðlega viðskipta-
kerfí í hættu. Arangur þess hafði
ekki látið á sér standa á öðrum
sviðum vöruviðskipta, sem
blómstruðu sem aldrei fyrr undir
þeim stöðugleika og reglufestu sem
GATT-samningurinn veitti. Sú al-
menna velmegun og hagsæld sem
eftirstríðsárin hafa fært mörgum
jarðarbúum á ekki síst rætur að
rekja til árangurs hins fjölþjóðlega
viðskiptakerfis. A þessum rúmu
fimm áratugum hafa heimsvið-
skiptin margfaldast. Hvað iðnaðar-
vömr varðar er athyglisvert að á
þessu tímabili hafa meðaltollar að-
ildarríkjanna fallið úr mörgum tug-
um niður í tæp 4% nú. Ennfremur
hafa flestar aðrar landamæraað-
gerðir en tollar verið afnumdar.
Breytingar í átt til frjálsræðis og
aukinnar reglufestu í viðskiptum
hafa helst átt sér stað í gegnum við-
skiptalotur GATT. Allmörgum
slíkum samningalotum hefur verið
lokið á eftirstríðsárunum en sú um-
fangsmesta var kennd við Urúgvæ
og var ýtt úr vör á árinu 1986. A
þessum tímapunkti stefndu al-
mennar verðhækkanir og vemdar-
sjónarmið í viðskiptasamskiptum
ríkja efnhagsþróun í hættu. Ljóst
var að gamli GATT-samningurinn
um vöruviðskipti svaraði ekki leng-
ur kröfum nútímaviðskipta, sem
urðu stöðugt umfangsmeiri og
flóknari. Þjónustuviðskipti voru
orðin allveruleg og mikilvægur
vaxtarbroddur en engar reglur voru
um þau innan GATT. Einnig vant-
aði reglur um hugverkaréttindi í
viðskiptum og loks vom uppi kröf-
ur um að fella viðskipti með land-
búnaðarvörur betur undir hið fjöl-
þjóðlega viðskiptakerfi.
Þrátt fyrir erfiðleika og mikla
hagsmunaárekstra tókust samning-
ar loks eftir sjö ára samningaferli.
Hinir nýju samningar tóku gildi
þann 1. janúar 1995 undir umsjá
nýrrar stofnunar, Alþjóðaviðskipta-
stofnunarinnar (WTO). WTO
myndar nú stofnanalegan ramma
utan um hið fjölþjóðlega viðskipta-
kerfi og spannar öll vömviðskipti,
þjónustuviðskipti og hugverkarétt-
indi í viðskiptum. Ennfremur var
gerður sérstakur samningur um
lausn deilumála til að gera máls-
meðferð skilvirkari og niðurstöður
bindandi fyrir hlutaðeigandi aðild-
arríki, m.a. með því að koma í veg
fyrir neitunarvald þolenda.
Landbúnaðarsamningur WTO
Gerður var sérsamningur um
landbúnað sem felldur var undir
WTO-samninginn. í raun falla
landbúnaðarviðskipti undir alla þá
samninga WTO sem fjalla um
vöruviðskipti, þ.á m. almenna
GATT-samninginn, en ef ósam-
ræmi er milli ákvæða ráða ákvæði
landbúnaðarsamningsins. Samn-
ingnum er ætlað að skapa grund-
völl fyrir umbótaferli í viðskiptum
með landbúnaðarvörur með það
langtímamarkmið í huga að koma á
viðskiptakerfi fyrir landbúnaðar-
vörur sem er sanngjamt og miðast
við þarfir markaðarins. Þetta lang-
tímamarkmið er að minnka vem-
lega og í síauknum mæli á tilteknu
tímabili stuðning og vemd í land-
búnaði og koma í veg fyrir tak-
markanir og raskanir á heimsmark-
aði fyrir landbúnaðarvömr.
Samningurinn um landbúnað á
sér þrjár meginstoðir, þ.e.a.s. mark-
aðsaðgang, innanlandsstuðning og
útflutningsstyrki, en viðmiðunarár
hans eru í öllum tilfellum árin
1986-1988.
Meginniðurstaðan varðandi
markaðsaðgcmg er fólgin í þvi að
tollar leystu af hómi magntakmark-
anir og aðrar innflutningshindranir.
Rétt er að gera greinarmun á tolla-
bindingum og rauntollum, en WTO
beinir sjónum sínum fyrst og
fremst að þeim fyrmefndu. Tolla-
binding er sá hámarkstollur sem
getur mögulega verið lagður á til-
tekna vöm skv. umsömdum skuld-
bindingum á vettvangi WTO.
Rauntollar eru svo þeir tollar sem
kunna í raun að vera lagðir á við
innflutning, en þeir geta verið jafn-
ir eða lægri en bindingin. Tolla-
ígildunarferlið leiddi í mörgum til-
fellum af sér gríðarlega háar tolla-
bindingar. Þá skuldbundu aðildar-
ríkin sig til að lækka tollabindingar
í áföngum á ámnum 1995-2000, að
meðaltali um 36%. Til þess að
tollaígildunarferlið hefði ekki skað-
leg áhrif á raunverulegan markaðs-
aðgang skuldbundu aðildarríkin sig
til þess að tryggja sama markaðsað-
gangstækifærið fyrir sama vöm-
magn á sömu rauntollum og ríktu á
viðmiðunarárum samningsins.
Þetta kvótafyrirkomulag hefur ver-
ið nefnt ríkjandi markaðsaðgangur.
Ennfremur skuldbundu aðilarríkin
sig til þess að veita markaðsað-
gangstækifæri fyrir vömr þar sem
lítill eða enginn aðgangur var fyrir
á lágum sem engum tollum. Að-
gangstækifærið skyldi nema í upp-
hafi 3% af innanlandsneyslu við-
komandi vara og aukast í 5% á sex
árum. Þetta kvótafyrirkomulag
28 - Fl3€VR 1/2001