Andvari - 01.01.2010, Síða 101

andvari
DRAUMSILKI DEGINUM FEGRA
99
afleiðingarnar séu þá sæla/sársauki. Táknin eru þó áreiðanlega ekki einræð
en titill ljóðsins takmarkar reyndar merkingu þeirra ef við tökum hann á orð-
inu. Ljóðið heitir „Heimþrá“, lýsir samkvæmt því harmi vegna þess að kom-
ast ekki heim. Sú tilgáta hefur verið sett fram að Jóhann sé þarna að harma
það að hann sé bundinn í báða skó í útlöndum á sama tíma og landar hans
hraði sér heim að námi loknu. Þessu hefur verið andmælt með þeim rökum
að sá skilningur þrengi um of almennt gildi ljóðsins.8 Því er ég sammála. Þar
með er ekki sagt að ljóðið tjái ekki tilfinningar skáldsins, en kveikja þess
eða kveikjur eru okkur huldar. Við getum látið okkur það í léttu rúmi liggja,
þær eru ekki hluti af ljóðinu og koma því í sjálfu sér ekki við, en gætu skipt
máli í ævisögu skáldsins ef um þær fengist örugg vitneskja, sem varla verður
héðan í frá.
,Heimþrá‘ hefur verið algengt stef í bókmenntum allt frá kviðum Hóm-
ers þar sem lýst er þrá Ódysseifs og annarra Grikkja til að komast heim frá
Tróju. Við tölum um að einhver sé ,veikur af heimþrá1 og orðið nostalgía sem
notað er um fyrirbærið í mörgum evrópumálum - myndað af grísku orðunum
nostos, ,heimferð‘, og algos, ,sársauki‘ - tjáir einmitt þetta. En ef til vill er
ástæðulaust að taka titil Ijóðsins mjög hátíðlega, hann þrengir að minnsta
kosti óþarflega sögn þess. Fullt eins líklegt er að hann sé til orðinn eftirá af
því að skáldinu hafi fundist að eitthvað yrði ljóðið að heita. Hvað sem því
líður þá er burðarás ljóðsins að minnsta kosti táknin: þangið og fuglarnir, og
tilfinningagildi þeirra í ljóðinu.
Frá sjónarmiði skáldskaparins er ljóðið athyglisverðast fyrir þær sakir að
það er samfelld mynd. Ekkert er sagt beint, lesandanum er sjálfum ætlað að
skynja hvað í myndinni felst. Og leiðin til skilnings á ljóðinu er í því fólgin
að lesa það bókstaflega, skoða grannt myndmálið áður en farið sé að leggja
það út.
„Heimþrá“ er ort ekki seinna en í byrjun árs 1907 þegar Jóhann var tuttugu
og sex ára.9 Ljóðið var prentað í Skírni 1910. Skáldskaparaðferð þess skýrist
ef það er borið saman við ýmis eldri kvæði Jóhanns, til að mynda eftirfarandi
kvæði sem gæti verið einum fimm árum eldra:
Strax eða aldrei
Ég vildi sem fálkinn um loftgeima líða,
mér leiðist sem ormur í duftinu að skríða,
ég aldrei í moldinni fullnæging fann.
Úr glófögrum marmara vildi ég vinna
á vetfangi líkneskju hugmynda minna.
Sá skapandi vilji er það vald, sem ég ann.
Með stjórnlausum ákafa eg áfram vil þjóta,
á örskammri stund vil ég lifa og njóta,