Andvari - 01.01.2010, Page 106

104
ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
ANDVARI
hans um eitt ár með söng sínum og göldrum - „að þeir skyldu með öllu
gleyma föðurlandi sínu“,18 en þó komst hann um síðir heim til konu sinnar og
Telemakkosar sonar síns, eða svo rekur Ódysseifskviða Hómers söguna.
Bygging ljóðsins er að því leyti öðruvísi en hinna ljóðanna tveggja að
framvindan er ekki samfelld. í fyrsta erindi er sögumaður, hlutverk hans er
að draga tjaldið frá og kynna aðstæður. Síðan verður rof og við tekur fyrstu
persónu frásögn. Fyrsta línan er einskonar hugsað tal (innra eintal) en síðan
er því lýst í endurliti - tíminn er óviss og ósagt látið hvort um raunverulega
sýn eða hugsýn var að ræða - að mælandi hafi séð hallargluggana ,mæna eins
og andvaka augu‘ á haf út. Nærtækt er að sjá í þeirri mynd Penelópu bíðandi
manns síns. A milli annars og þriðja erindis er svo enn rof og tímamunur.
Höll og hásæti Ódysseifs hafa nú orðið eyðingunni að bráð og enginn þekkti
heldur bein hans þegar þau rak á land. Endir ljóðsins er harmrænn, öfugt við
kviðu Hómers. Enda er heiti þess „Odysseifur hinn nýi“, sem ugglaust má lesa
sem tákn fyrir nútímamanninn, dapurlegt tákn og í andstöðu við mynd hins
ráðsnjalla ævintýramanns Hómers.
Sigfús Daðason kemst svo að orði í eftirlátinni athugasemd að „fullkomin
dæmi upp á symbólskan skáldskap“ sé að finna hjá Jóhanni og nefnir þetta
ljóð. - ,,[í] rauninni eru ekki einstök atriði það sem athyglisverðast er eða
ágóðavænlegast. Heldur hið andlega andrúmsloft, tíðarandinn; með þessu
kvæði sannar Jóhann að hann hefur drukkið í sig anda symbolismans.“19
í öllum ljóðunum þremur er dramatísk stígandi og lokamyndin afar mögnuð.
Ekki þarf að koma á óvart að þau eru úr smiðju leikskálds. Annað áberandi
kennimark ljóðanna er bragurinn sem er venju fremur reglulegur, einfaldur en
áhrifamikill. Þrjár ferhendur, og bragliðaskipan þannig háttað að saman fara
með smávægilegum tilbrigðum hnígandi þríliður og tveir hnígandi tvíliðir,
eða tvíliður og stúfur í öðru og fjórða vísuorði. Rímskemað abcb. Fyrirmynd
Jóhanns er vafalítið bálkurinn Annes og eyjar eftir Jónas Hallgrímsson
(Dæmi þaðan: „Bræðurnir sigldu báðir / burtu frá ungri mey“), en Jónas var
þar að „laga sig eftir Heine“, eins og sagði í einkunnarorðum bálksins. Slíkt
reglubundið samspil daktýla og tróka er reyndar gamalt eins og lokalínan í
sapfóarhætti (adoneus) vitnar um.
Öll bygging ljóðanna er meistaraleg. Opnunin er róleg en undiraldan sterk,
við skynjum strax í fyrstu línunum að eitthvað mikið er í vændum: „Reikult
er rótlaust þangið“, „Einn sit ég yfir drykkju“, „Svikult er seiðblátt hafið“.
Orðfærið er fullveðja, alskapað. Persónugervingar velheppnaðar: Þangið er
reikult og hnípið, bylgjan blóðug; hafið er svikult, hallargluggarnir mæna eins
og andvaka augu. Annað myndmál er yfirleitt látlaust en grípandi, um fuglana
segir að þeir fljúgi „hratt eins og vindlétt ský“, mynd sem Jóhann kynni að
hafa úr „Einbúanum“ eftir Jónas Hallgrímsson: „Yfir dal, yfir sund, / yfir gil,
yfir grund / hef eg gengið á vindléttum fótum“.20 Sérstöðu hefur bikar dauð-