Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1946, Side 68

46
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
og fyrnefnd ádeilukvæði skáldsins,
þó að það hitti víða vel í mark.
Nokkur rök hafa þegar verið leidd
að því, að kveðskapur Þorsteins væri
þjóðlegur og alþýðlegur. Frekari
sönnun þess er það, að hann yrkir
stundum í þjóðkvæðastíl, og ferst
það prýðiLega. í þeim flokki ljóða
hans eru kvæðin “Við hafið”, “Hrafn-
inn”, “Svarti fuglinn”, “Leiðsla”,
“Halla” og “Þjóðtrú”, og má um þau
öll segja það, sem dr. Guðmundur
Finnbogason sagði um þrjú hin fyrst-
nefndu fyrir löngu síðan (Skírnir,
1904) : “í þeim er þjóðvísuuggur og
þjóðvísuþrá.”
Loks ber að nefna nokkur góð-
kvæði Þorsteins almenns efnis, er
eigi heyra til þeim flokkum kvæða
hans, sem rætt hefir verið um hér að
framan. Þau eru : “Örninn”, svipmik-
ið kvæði og skáldlegt; “Móðirin”,
látlaus en innileg ástarjátning:
“Nótt” (hét áður “Guðrún”), sér-
kennilegt kvæði og spaklegt; og síð-
ast en ekki síst “Geislinn” (Óðinn,
1931), fágað kvæði og ljóðrænt, og
er það tekið hér upp í heild sinni.
þar eð það er eigi í hinum prentuðu
kvæðasöfnum skáldsins:
Hún kom eins og geisli og kvaddi’ eins
og geisli,
sem kviknar og Ijómar og fölnar og deyr.
Menn glöddust, sem hana í lífinu litu.
Svo leið hún í burtu og sést ekki meir.
Jeg veit ekkert um, hvar í veröld hún
fæddist,
og veit ekki heldur, hvert burtu hún fór.
Jeg get aðeins séð það, að geislinn er
horfinn
í geiminn, en hann er svo víður og stór.
Jeg veit ekkert um, hvað hún eftir sig
lætur.
Hún átti’ ekki neitt, sem menn rífast um
hér.
En eitthvað frá fjarlægum, óþektum
heimi
hún átti’, eins og geislinn, sem kemur
og fer.
IV.
Það er alkunnugt, eins og fyrr var
drepið á, að Þorsteinn Gíslason varð
löngum fyrri valinu, þegar yrkja
þurfti við meiriháttar hátíðleg tæki-
færi, mikill hluti af kveðskap han?
er því ýmiskonar tækifæriskvæði, svo
sem um afmæli menningarstofnana
eða í minningu merkra manna. Eir>s
og vænta má, eru kvæði þessi misjöfh
að skáldskapargildi, en þau eru vel
kveðin, því að skáldið vandaði hér
sem annarsstaðar búning ljóða sinna,
og ósjaldan bæði þaulhugsuð °S
kjarnyrt; þó heldur höfundur stund-
um vafalaust fullmikið í við skáld'
fák sinn, en fyrir það verður kveð-
skapurinn vitanlega sléttari og fa&'
aðri á allan hátt.
Mörg af tækifæriskvæðum Þor-
steins eru einnig óvenjulega snjöU-
t. d. hin margdáðu “Háskólaljóð
hans; þá er ljóðabálkurinn um aldar-
afmæli Landsbókasafns fslands hihn
prýðilegasti, og bera tveir fyrst11
kaflarnir þó af hinum síðari. Mik'
ill snildarbragur er einnig á fyrsta
flokknum í kvæðinu til Bókmenta
félagsins á 100 ára afmaéli þess, °%
ágæt tilþrif í kvæðinu við komn
Friðriks konungs áttunda til ísland5
(1907); þannig mætti lengi telja,
hafa þó aðeins verið nefnd nokknr
kvæði úr Ljóðmælum skáldsinS
(Í920). ^
f kvæðasafni hans Önnur ljóðmæ
(1933) eru einnig mörg prýðile^
tækifæriskvæði, þó eigi geti þau yf‘r