Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1946, Side 93

“FAÐIR MINN ÁTTI FAGURT LAND—”
71
her á undanhaldi, inn á þrengra svið,
markaðri bás, ef svo mætti segja.
Sérkenni íslenskrar menningar, lífs
og listar eru einkum bundin við sveit-
ir þess. Þegar bygðir þeirra minka
og fólkinu fækkar þar, dregur og úr
þessum sérkennum, er gefa þjóðinni
gildi og tilverurétt. Dreg eg mjög í
efa, að þeim, sem vilja samfærslu
dreifbýlisins og jafnvel brottflutn-
ing fólks úr sveitum til borga og
þorpa, sé þetta fyllilega ljóst. En
vegna þessa undanhalds eða flótta frá
umræddum vígstöðvum er þörfin á
að bjarga því, sem bjargað verður,
ennþá brýnni en ella. Á eg þar jafnt
við heilbrigða þróun og varðveislu
andlegra sem hlutkendra verðmæta.
Nægir í því sambandi að nefna tung-
nna í allri sinni margbreytni fram-
hurðar og blæbrigða eftir landshlut-
um og héruðum, jafnvel sveitum;
ævintýrin, þjóðsögurnar og munn-
^naelin í tengslum við örnefni og
staði; heimilisiðnað og listiðju hvers
konar, lærðra jafnt sem leikra.
Á það skal nú bent og lögð áhersla,
að eg legg í þessa viðleitni alla mjög
víðtækan skilning, menningarlegs,
þjóðlegs og siðgæðilegs efnis, enda
er þetta þrent næsta traustum bönd-
uni tengt. Hvar væri til dæmis lista-
°g áhrifamáttur ævintýrasagnanna,
et þær ekki væru þrungnar fögrum
hoðskap og trú á hið sanna og góða?
Uöfugar siðakenningar ganga eins og
rsuðir þræðir í gegnum þessi verk.
Svo sem allar fagrar bókmentir, trú á
gildi veglyndis og valmensku, er gef-
Ur endurgjald í aðra hönd þessa
^eims og annars eða í þvísa ljósi ok
°ðru, sem í Njálu segir. Hins vegar
^jóta jafnan þeir, sem beita flátt-
skap, rætni og rógi makleg mála-
gjöld ilsku sinnar. Er það ekki þessi
næma réttlætiskend vorra bestu bók-
mentahöfunda, nafngreindra og ó-
þektra, sem gera verk þeirra, framar
öðru, síung og vermandi hjörtu vor
og hugi? Skyldi það ekki vera af
þeim ástæðum, sem oss þykir vænt
um þjóðlögin, vikivakana, þulurnar,
ævintýrin, sögurnar, munnmælin, vís-
urnar, alþýðulögin, bænirnar, örnefn-
in og heimahagana, inst inni. með
svipuðu móti og vér unnum foreldr-
um vorum og nánum ástvinum frá
bernskudögum?
Og þó erum vér af einskæru rækt-
arleysi og vanhyggju að fjarlægjast
þessar hollu og tæru lindir. Afleið-
ingin hlýtur að verða visnun gróðurs
í akri andans, afturför þess lífs, er
sprettur upp úr móðurmoldinni
sjálfri. í stað þess að annast það af
kostgæfni dekrum vér óspart við að-
fluttar þyrnijurtir, er síður eiga
heima í íslenskum jarðvegi, dáumst
að vexti þeirra og viðgangi — eða
látumst gera það, þó að aldrei geymi
þær né gefi þá “gamalla blóma ang-
an”, sem ein fær töfrað oss og heillað
til hugbótar fullkominnar.
Því fer þó víðs fjarri, að hið unga
kjarngresi sé kostasnautt. En mundi
ekki nýjabrum þess hafa sótt dýrstan
safa í frjólönd huldufólks og útilegu-
mannabygða, skógarsvörð fornra og
yngri markmanna, er “mærðartimbur
máli laufgað” hefir sprottið úr í þús-
und ára ríki þjóðar, sem elskað hefir
bókmentir umfram annað á þessari
jörð, lifað fyrir þær alla ævi sína,
fórnað þeim öllu því besta, sem hún
átt hefir?
Vitanlega hefir íslensk þjóð haft
fleira sér til ágætis en ást á fögrum
ljóðum og frægum sögum. Ósann-