Árbók VFÍ/TFÍ - 01.01.1996, Síða 17

Tækniannáll 15
um 171,5 milljarðar króna eða 39,6% af landsframleiðslu og hefur það hlutfall lækkað urn
rúmt hálft prósentustig frá árinu 1993. Rauntekjur og raunútgjöld hins opinbera á mann hafa
farið lækkandi. Árið 1994 mældust rauntekjurnar urn 6,5% lægri en árið 1991 rniðað við
verðvísitölu landsframleiðslu. Á sama tímabili lækkuðu raunútgjöldin á mann um 4%.
Rúmlega helmingur tekna hins opinbera eru beinir skattar, sem skiluðu um 79 milljörðum
króna á árinu 1994 eða sem samsvarar um 18,5% af landsframleiðslu. Tekju- og eignaskattar
skiluðu hins vegar rúmlega þriðjungi teknanna eða 52,5 milljörðum króna.
Félagsleg þjónusta er stærsti útgjaldaliður hins opinbera, þrem fimmtu hlutum heildarút-
gjaldanna, rúmlega 105 milljörðum króna, er ráðstafað í þágu hennar. Þyngst vega þar heil-
brigðismál, fræðslumál og almannatryggingar og velferðarmál, en til þessa málaflokka fer
rúmlega helmingur útgjalda hins opinbera. Um 30 milljarðar króna fara til atvinnumála, en þar
eru samgöngu- og landbúnaðarmál langfyrirferðarmest. Til almennrar stjórnsýslu, réttar- og
öryggismála er ráðstafað um 14,5 milljörðum króna. Við bætist svo vaxtakostnaður, afskiiftir
og ýmis önnur opinber þjónusta. Útgjöld til félagsmála hafa aukist örast undanfarin ár. Útgjöld
til atvinnumála hafa hins vegar dregist verulega saman og munar þar mestu um minnkandi
framlög til landbúnaðarmála.
Skuldir hins opinbera hafa vaxið hröðum skrefum. 1 árslok 1994 er talið að þær hafi numið
231 milljarði króna eða 53,3% af landsframleiðslu. Þá eru hvorki lífeyrisskuldbindingar
ríkissjóðs né sveitarfélaga taldar með. Af skuldum hins opinbera eru ríflega 53% af erlendum
toga.
Hrein lánsfjárþörf opinberra aðila reyndist vera um 15 milljarðar króna á árinu 1994 eða
tæplega 8 milljörðum króna undir áætlun. Sú fjárhæð svarar til 3.5% af landsframleiðslu
samanborið við 5,6% árið áður og enn hærra hlutfall næstu árin þar á undan.
2.6 Peningamál
Skipulagsbreytingar í gjaldeyrismálum og vaxtabreytingar heimafyrir og erlendis settu svip
sinn á þróun peningamála á árinu 1994. Langtímahreyfingar fjármagns voru gefnar frjálsar í
byrjun árs og jafnframt var hafinn undirbúningur að afnámi síðustu hamla á fjármagns-
hreyfingar í byrjun árs 1995. Eins og við var að búast var fjármagnsútstreymið töluvert við
þessar aðstæður. Útstreymið varð nokkru meira en reiknað var með og er ástæðan einkum
ófyrirséð lækkun erlendra skulda. Hún skýrir rúmlega helming útstreymisins sem samtals varð
um 23-24 milljarðar króna.
Gjaldeyrisforði: Gjaldeyrisforði Seðlabankans lækkaði um tæpa 11 milljarða króna árið 1994
og nettóstaða bankans, en þá hafa erlendar skammtímaskuldir verið dregnar frá, urn 14 mill-
jarða króna. Þetta gerðist þrátt fyrir ríflega 10 milljarða króna afgang á viðskiptajöfnuði sem
að öðru jöfnu bætir gjaldeyrisstöðuna um þá fjárhæð. Fjármagnsútstreymi nam því 23-24
milljörðum króna.
Vextir: Vextir fóru hækkandi erlendis er á árið leið, bæði á skammtíma- og langtímamarkaði,
og skýrist sú þróun af auknum efnahagsumsvifum og væntingum um vaxandi verðbólgu.
Vextir óverðtryggðra ríkisskuldabréfa hækkuðu víðast um 2-3% og þar sem verðtryggð bréf
eru boðin hneigðust vextir einnig til hækkunar.
Verðbréfakaup: Misræmi milli vaxta innanlands og utan hafði einnig í för með sér
umtalsverð verðbréfakaup íslendinga í útlöndum. Hrein erlend verðbréfakaup eru þannig talin
hafa numið um 7,8 milljörðum króna.
Spariskírteini: í hátt við markaða stefnu í vaxtamálum hefur boðum með ávöxtunarkröfu yfir
5% verið hafnað í útboðum spariskírteina. Fjárfestar sættu sig ekki við þá ávöxtun þegar leið
á árið 1994. Þetta leiddi til þess að frá og með miðju ári 1994 hafa skírteini til 10 ára ekki selst
í útboðum og frá því í september 1994 hafa 5 ára bréfin ekki selst.