Fréttablaðið - 04.02.2012, Qupperneq 30

4. febrúar 2012 LAUGARDAGUR30
Óhætt er að segja að enginn
fram bjóðandi utan stóru
flokkanna tveggja hafi á síðari
tímum náð við líka árangri í
forseta kosningum og auð-
kýfingurinn Ross Perot frá Texas,
sem hlaut hátt í fimmtung
at kvæða í for seta kosningunum
árið 1992. Teddy Roosevelt
hafði að vísu náð öðru sætinu
í kosn ingum áttatíu árum
fyrr, 1912, en hann hafði áður
gegnt forseta embættinu í eitt
kjö rtímabil og Framfara flokkur
hans var ein fald lega klofnings-
fram boð úr Repúblikana-
flokknum eftir að hann tapaði í for vali flokksins.
Sérstaða Perots árið 1992 lá hins vegar ekki síst í því að
hann hafði engan flokk í kringum sig og hafnaði slíkum
umleitunum. Í krafti gríðarlegra auðæfa gat hann hins
vegar komið sér á framfæri um allt land og nýtti sér
sjónvarp óspart þar sem hann var gestur í ótal spjall-
þáttum og lýsti meðal annars yfir framboði sínu í beinni
útsendingu hjá Larry King.
Baráttumál hans voru að koma
elítunni, þingmönnum, fjöl-
miðlum og dómstólum frá
völdum. Hinn almenni borgari
átti hins vegar að fá að koma
sínum málum beint til forseta
sem myndi framkvæma vilja
fólksins.
Perot átti upp á pallborðið
í fyrstu og mældist efstur í
könnunum nokkrum mánuðum
fyrir kosningarnar, sem opnaði
honum leið inn í sjónvarps-
kappræður með Bill Clinton og
George Bush eldri. Perot sigraði
auðvitað ekki, en það þarf ekki fjörlegt ímyndunarafl til
að gefa sér að framboð hans hafi haft veruleg áhrif á
vonir Bush um endurkjör.
Fjórum árum seinna bauð Perot sig fram á ný, að þessu
sinni með flokk að baki sér, en hann náði ekki sömu
hæðum og áður. Hann hlaut engu að síður átta prósent
atkvæða.
Þó að tvíflokkurinn hafi ráðið
lögum og lofum alla tíð í banda-
rískum stjórnmálum hafa komið
fram fjölmargir og fjölbreytilegir
flokkar í áranna rás.
Green Party: Fjölmennur vinstri
sinnaður umhverfisverndarflokkur
sem hefur verið afar virkur.
Libertarian Party: Berst fyrir
klassískum frjálshyggjugildum,
þ.e. einstaklingsfrelsi, minni
ríkisafskiptum og lægri sköttum.
Constitution Party: Berst
gegn fóstureyðingum, réttindum
samkynhneigðra, lögum um
byssueign og skattlagningu. Eru
hlynnt verndarstefnu í viðskiptum
og berjast fyrir „hefðbundnum
kristnum fjölskyldugildum“.
Prohibition Party:
Vilja banna áfengissölu.
US Marijuana Party:
Vilja lögleiða kannabisefni.
American Nazi Party:
Bandarískir nasistar.
Peace and Freedom Party:
Friður, frelsi, jafnrétti og náttúra.
Communist Party USA:
Bandarískir kommúnistar.
F
orsetakosni ngar í
Banda ríkjunum fara
fram næst komandi
haust þar sem demó-
kratinn Barack Obama
sækist eftir endur kjöri,
en repú blikanar hafa borist, og
berast enn, á bana spjótum í for-
vali flokksins. Ekkert bendir til
annars en að sigur vegarinn muni
koma úr röðum annars hinna stóru
flokka sem hafa borið ægis hjálm
yfir banda rískum stjórn málum
allt frá miðri nítjándu öldinni.
Að grunni til er fjöl flokka-
kerfi við lýði í Bandaríkjunum.
Ýmsir kerfis bundnir þættir hafa
hins vegar orðið til þess að stóru
flokkarnir tveir hafa náð eins
miklum yfir burðum og raun ber
vitni. Orsakir þess hve erfitt hefur
verið upp dráttar fyrir „þriðju
flokkana“ svo kölluðu má rekja allt
aftur til lýð veldis stofnunar.
Upphaf flokkakerfisins
Landsfeður Bandaríkjanna sáu
ekki fyrir sér, þegar stjórnar-
skráin var rituð á níunda ára tug
18. aldar, að hlutverk stjórnmála-
flokka við stjórnun landsins yrði
eins víðtækt og raunin varð.
Flestir forystumenn landsins
komu einmitt úr röðum þessa
frumkvöðla á fyrstu árunum og
áratugunum eftir að sjálf stæðið
var í höfn. Þó var tekist á um
hvernig stjórn landsins skyldi
háttað, það er hvort miðstýrð
alríkisstjórn ætti að vera
miðpunktur stjórnkerfisins eða
ekki. Í kringum þá grundvallar-
spurningu mynduðust svo fyrstu
flokkarnir.
Eftir því sem á leið 19. öldina
skiptust Demókratar og Viggar
(Whigs) á forsetastólnum, en
Viggar liðu undir lok um miðja
öldina og Repúblikanar tóku
þeirra sess sem hinn stóri
flokkurinn.
Þessi skipan mála hefur haldist
alla tíð síðan og hafa flokkarnir
haldið meiri hluta í báðum
deildum þingsins og af 30 for-
setum frá árinu 1853 hafa 18
verið úr röðum repúblikana og
12 demó kratar.
Kerfið hyglir þeim stóru
Í flestum kosningum í Banda-
ríkjunum er kosið í ein-
mennings kjör dæmum, þar sem
stjórnmála fræðin segir flest
vinna með fárra flokka kerfi.
Vel þekktar kenningar félags-
fræðingsins Maurice Duverger
segja að mjög líklegt sé að
tveggja flokka kerfi þróist út
frá þess háttar kosninga-
kerfi. Litlar líkur eru á að litlir
flokkar komist að og þess vegna
velja kjósendur frekar þann
hinn stærri og sigur stranglegri
flokka sem stendur þeim næst
í stað þess að „kasta atkvæði
sínu á glæ“ í stuðningi við önnur
framboð.
Þetta hefur auk þess þau áhrif
að flokkarnir þróast út í það að
vera afar víð tækir og hvor þeirra
hýsir fólk með ákaf lega mis-
munandi skoðanir. Innan Repú-
blikana flokksins eru til dæmis
allt frá harðasta íhalds fólki í
sam félags legum efnum líkt og
mál efnum tengdum samkyn-
hneigðum og getnaðarvörnum,
svo fátt eitt sé nefnt, yfir í
hreintrúað frjálshyggjufólk sem
telur að ríkið eigi ekkert með að
vasast í málefnum borgaranna og
eru margir þar í hópi til dæmis
hlynntir lögleiðingu eiturlyfja
sem íhaldsmenn mega ekki heyra
minnst á.
Innan Demókrataflokksins er
svo vissulega íhaldssamur armur
og fólk sem þykir hallt undir beit-
ingu hervalds, í bland við fólk sem
er mjög langt til vinstri í sam-
félagsmálum og telur að hlutverk
stjórnvalda ætti að vera umfangs-
meira og víðfeðmara, meðal ann-
ars með öflugra velferðarkerfi.
Af þessu hlýst ákveðið tregðu-
lögmál sem torveldar framgang
annarra en repú blikana og
demókrata og sér ekki fyrir
endann á því.
Utangarðs en ekki áhrifalausir
Jafnvel þó að frambjóðendur utan
stóru flokkanna hafi sjaldnast
sigrað í kosningum er ekki hægt
að segja að þeir hafi ekki haft
áhrif á úrslit.
Eins og fram kemur annars
staðar á þessari síðu varð klofn-
ings fram boð repúblikans Teddys
Roosevelts árið 1912 til þess að
tryggja demó kratanum Woodrow
Wilson sigur í kosningunum. Þá
gæti fylgi Ross Perots árið 1992
hafa valdið því að George Bush
eldri náði ekki endur kjöri og
margir voru á því að framboð
neytenda frömuðarins Ralphs
Nader hafi riðið bagga muninn í
hinu sögufræga kjöri árið 2000
þegar George Bush yngri sigraði
Al Gore. Þess háttar söguskoðun
er einmitt til þess fallin að styrkja
goðsögnina um að atkvæði greidd
öðrum flokkum falli dauð og
séu frekar vatn á myllu þeirra
sem fjærst standa viðkomandi
kjósanda.
Á seinni hluta 20. aldar jókst
fylgið við frambjóðendur utan
stóru flokkanna. Milli 1936 og
1964 var meðalfylgi „þriðju fram-
boðanna“ aðeins um 1,5% en frá
1968 til 1996 var meðalfylgið
7,5%.
Geta sett strik í reikning risanna
Máttur þessa rótgróna kerfis sést
einna best á því að það heldur velli
þrátt fyrir að flestir almennir
kjósendur séu þeirrar skoðunar
að breytinga sé þörf.
Kannanir sem gerðar hafa
verið síðustu misseri sýna svo
að ekki verður um villst að fólk
treystir stóru flokkunum síður
og rúmur helmingur kjósenda,
í báðum stóru flokkunum, er á
þeirri skoðun að þörf sé fyrir
þriðja valkostinn á bandaríska
stjórnmálasviðinu.
Það hefur þó ekki orðið til
þess að efla veg annarra flokka
eða óháðra fram bjóðenda. Til
dæmis eru allir 435 þing menn
í fulltrúa deild þingsins innan
vé banda Demó krata flokksins
eða Repú blikana flokksins og
aðeins tveir af 100 öldunga-
deildar þingmönnum eru óháðir,
en eru þó báðir í banda lagi með
demókrötum.
Fyrirsjáanleg framtíð
Ekki er heldur mikilla tíðinda að
vænta í kosningunum í haust þar
sem enginn máls metandi fram-
bjóðandi hefur gert sig líklegan
hingað til. Helstan má nefna
Gary Johnson, fyrrum ríkisstjóra
Utangarðs í ríki risanna tveggja
Forsetakosningar fara fram í Bandaríkjunum í haust þar sem nær fullvíst er að sigurvegari komi annað hvort úr hópi repúblik-
ana eða demókrata. Aðrir hópar hafa farið halloka í bandarískum stjórnmálum í rúm 150 ár og fátt bendir til þess að breyting
verði á í bráð. Þorgils Jónsson kynnti sér tilurð og þróun bandaríska flokkakerfisins og stöðu hinna svokölluðu þriðju flokka.
TVEGGJA FLOKKA EINRÆÐI Repúblikanar og demókratar hafa haft algera stjórn á bandarískum stjórnmálum í meira en eina og
hálfa öld. Asninn er einkennisdýr demókrata og fíllinn er einkennisdýr repúblikana. NORDICPHOTOS/AFP
■ FJÖLBREYTTIR VALKOSTIR
GRÆNINGI Ralph Nader bauð sig fram
fyrir Green Party.
■ MILLJARÐAMÆRINGURINN SEM FÓR SÍNAR EIGIN LEIÐIR
LEGGUR VIÐ HLUSTIR Ross Perot sagðist myndu
hlýða á rödd hins almenna borgara. Hann náði þó
ekki kjöri.
Atkvæðinu kastað á glæ
Eins og með mörg af umdeildustu
þjóðfélagsmálum Bandaríkjanna
eru það höfundar þáttanna um
Simpsonfjölskylduna góðkunnu
sem hafa varpað hvað skörpustu
ljósi á meinsemdir og það sem
virðist óumflýjanleika tveggja
flokka kerfisins. Í einum þættinum,
sem gerist í aðdraganda forseta-
kosninganna árið 1996, er
fram bjóðendum flokkanna, þeim
Bill Clinton og Bob Dole, rænt af
geimverunum Kang og Kodos sem
dulbúast sem Clinton og Dole og
hyggjast taka öll völd á jörðinni
og hneppa jarðarbúa í ánauð. Á
kjördag kemur Hómer upp um
áformin en geimverurnar tvær
segja borgurunum að þau eigi
engra kosta völ. „Við erum með
tveggja flokka kerfi. Þið verðið að
velja annað okkar!” Þegar einn úr
hópi viðstaddra segist munu kjósa
frambjóðanda frá þriðja flokki
segja geimverurnar hlæjandi:
„Allt í fína. Sóaðu
bara atkvæðinu!”
Og viti
menn.
Kang var
kjörinn
forseti.
Nýju Mexíkó, sem sækist eftir
að leiða Frjálshyggju flokkinn,
Libertarian Party. Hann réri
að því í fyrra að ná útnefningu
repúblikana, en náði ekki hylli
flokksmanna og skipti því um
flokk.
Þrátt fyrir óánægju almennings
með ríkjandi á stand er erfitt að
sjá fyrir stór kost legar breyt-
ingar í nánustu framtíð. Fyrir
utan hina kerfis bundnu þætti
sem þegar hafa verið reifaðir, er
fullkomlega ljóst að velgengni í
bandarískum stjórnmálum er háð
skipulagningu á mannafla, sem
stóru flokkarnir hafa umfram
alla aðra, og síðast en ekki síst
fjármagni, nú sem aldrei fyrr.
Fréttir herma að Obama forseti
muni hafa milljarði dala úr að
moða í kosningabaráttunni og
Mitt Romney, sem er líklegastur
um þessar mundir til að hljóta
útnefningu repúblikana, er sjálfur
vellauðugur fyrir utan það sem
honum mun safnast fyrir stóru
átökin.
Breytingar eru, þegar allt
kemur til alls, undir kjósendum
komnar, en hins vegar eru svo
margir meðvirkandi orsakaþættir
að þeirra verður eflaust langt að
bíða.
■ TVEGGJA FLOKKA
KERFIÐ ÓUMFLÝJANLEGT