Læknablaðið - 15.05.1988, Blaðsíða 18

180
LÆKNABLAÐIÐ
fyrir bæði kynin, sé borið saman við
heildarútskilnað á kreatínín. Ekki reyndist
markverður munur eftir aldurshópum og því var
allur hópur karla og kvenna tekinn sem ein heild.
UMRÆÐA
Þessi rannsókn staðfestir að joðútskilnaður i
þvagi íslendinga (sem endurspeglar joðinntöku)
er allhár. Vegna skorts á gögnum er erfiðara að
fullyrða hvort joðinntaka hafi minnkað á síðustu
árum. Einn megintilgangur þessarar rannsóknar
var að stuðla að því að slík gögn væru til fyrir
samanburð í framtíðinni. Vert er að taka fram að
þátttakendur í rannsókninni voru eingöngu af
höfuðborgarsvæðinu. Nokkur munur getur verið
á joðinntöku og útskilnaði frá degi til dags en
ætla má að þessi hópur hafi verið nægilega stór til
að vega það upp (13).
Joðinnihald íslenskra fæðutegunda hefur lítt
verið kannað en leiða má að því líkum út frá
joðmælingum á íslenskri kúamjólk frá 1962 (4)
sem sýndi 216 pg joð 1/1 af mjólk og núverandi
mjólkurneyslu landsmanna (nálægt 1 lítri á dag)
(14) að um 200 pg af joðmagninu eða á að giska
40-50% komi frá mjólkurafurðum. Því miður
hafa engar joðmælingar verið gerðar á íslenskri
kúamjólk síðan 1962. Samkvæmt upplýsingum
fengnum frá Rannsóknastofnun landbúnaðarins
er fóðrun kúa á íslandi sérstök með tilliti til
fiskimjöls sem fóðurbætis. Notkun þess féll niður
upp úr 1970 og voru þá notaðar fóðurblöndur
með plöntuprótínum frá Danmörku en eftir 1980
er notkun fiskimjöls sem fóðurbætis orðin
ríkjandi á ný. Þess vegna má vel vera að joðneysla
hérlendis hafi á tímabilinu 1970 til 1980 verið
talsvert minni en nú. Þetta undirstrikar gildi þess
að fylgjast með joðinnihaldi mjólkur með vissu
millibili.
Fiskur er að sjálfsögðu rikulegur joðgjafi. í
norsku þorskflaki eru þannig um 500 pg 1/100 g
af þorski og verulega meira i þorskalýsi (15).
Nýlegar tölur um fiskneyslu á íslandi eru því
miður ekki til en samanburður á
manneldisrannsókn Manneldisráðs 1939-1940 (3)
og 1965 (16) sýndi að meðalneysla fisks hafði
lækkað úr 218 pg í 93 pg á dag. Könnun Baldurs
Johnsen á fæði skólabarna í Reykjavík 1977-1978
sýndi að fiskneysla á þessum aldri var a.m.k. 30%
minni en 1939 (17). Þó er ljóst að fiskur og lýsi
hljóta að vera stærsti joðgjafi hérlendis auk
mjólkurafurða.
Nauðsynlegar joðþarfir líkamans eru álitnar
50-100 pg á dag og yfirleitt mælt með að þær séu
100-200 pg á dag (18). Því er sýnilegt að
joðinntaka hérlendis er vel yfir þeim mörkum.
Landlæg skjaldkirtilsstækkun (endemic goiter) er
víða þar sem joðneysla er í Iægri kanti, undir 60
pg á dag og veruleg hætta er á kyrkingu
(cretinismus) þegar joðinntaka er undir 25 pg á
dag (19, 20). Joðinntaka á meginlandi Evrópu er
víðast verulega lægri en hér eða 50-100 pg á dag,
þrátt fyrir joðbættan mat (20) en hærri í Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi, 200-300 pg á dag (15). Hins
vegar eru íslensku tölurnar ekki ósvipaðar því sem
birt hefur verið frá Bandaríkjum Norður
Ameríku þar sem ýmsar matvörur eru joðbættar
en stærsti hlutinn kemur þó úr kúamjólk vegna
joðríks fóðurbætis, sem þó var einkanlega
notaður á milli 1970 og 1980 og á því tímabili var
joðneysla þar í landi talsvert hærri en hún er nú
hér (21).
Ekki er talin hætta á ofneyslu joðs fyrr en neytt er
meira en 2.000 pg á dag (22). Þá getur hún farið
að valda röskun á starfsemi skjaldkirtils,
annaðhvort of- eða vanstarfsemi. Tíðni
ofstarfsemi í skjaldkirtli virðist svipuð á íslandi
með hina háu joðneyslu og í Danmörku þar sem
meðalneysla joðs er innan við 100 pg á dag
(23-25). Williams og fleiri (7, 8) hafa bent á tengsl
joðríks kosts og hárrar tiðni á totukrabbameini í
skjaldkirtli og nefnt í því sambandi ísland og
Japan. Þó að þessi kenning sé umdeild er
mikilvægt að fylgjast með frekari þróun á tíðni
skjaldkirtilskrabbameins í íslendingum og
joðneyslu á næstu árum og áratugum. Veruleg
breyting varð á tíðni greinds krabbameins í
skjaldkirtli eftir 1965 á íslandi þegar hún nálægt
tvöfaldaðist en hefur síðan lækkað að nýju eftir
1980 (9). Erfitt er að tengja þessar tíðnibreytingar
breyttri joðneyslu meðal annars vegna þess hversu
þekking á joðinnihaldi íslenskra fæðutegunda
hefur verið takmörkuð sem og þekking á neyslu
joðríkra fæðutegunda hérlendis, til dæmis á fiski.
Því er vert að huga að þessum þáttum meira en
gert hefur verið til þessa.
SUMMARY
24 hour urine excretion of iodine was measured from 73
men and 60 women, aged 20-59, living in the Reykjavík
area. The participants were a randomized subsample
from the National Roster (Reykjavík area) and the urine
was collected on their normal diet. The mean iodine
excretion for men was 395 pg (232.5 pg I/g cretinine)
and for women 269.9 microg (243.15 pg I/g cretinine).
It is estimated that most of the iodine in the diet is
derived from fish and fish products as well as dietary
products. The results indicate that the iodine intake in