Læknablaðið - 15.05.1988, Síða 21

LÆKNABLAÐIÐ 1988; 74: 189-210
183
Vilhjálmur Rafnsson, Hólmfríður Gunnarsdóttir
DÁNARMEIN BÆNDA Á ÍSLANDI 1977 til 1985
ÚTDRÁTTUR
Dánarmein íslenskra bænda á árunum 1977-1985
hafa verið athuguð. Rannsóknin náði til 5.923
karla. Þegar borið var saman við alla íslenska
karla á sama tíma á sama aldri kom í ljós, að
bændur eru Ianglífari en gengur og gerist, og
dauðsföll vegna illkynja æxla, hjarta- og
æðasjúkdóma, öndunarfærasjúkdóma og slysa
eru fátíðari þeirra á meðal en annarra.
Húðkrabbamein, Hodgkins-sjúkdómur og
hvítblæði eru á hinn bóginn tíðari meðal bænda
en annarra, en þær niðurstöður eru ekki
tölfræðilega marktækar. Niðurstöður eru
samhljóða niðurstöðum flestra erlendra
rannsókna á dánarmeinum bænda.
INNGANGUR
Bændur vinna fjölbreytt störf. Þeir sinna
skepnum og heyja, vinna á vélum, bera lífrænan
og tilbúinn áburð á ræktað land. Vinnudagur
þeirra er langur og utanhúss, a.m.k. hluta af
árinu. Búskaparhættir á Íslandi hafa gjörbreyst
síðustu áratugina. Vélvæðing hélt innreið sína í
islenskar sveitir milli 1940 og 1950. í kjölfar þessa
varð mikil mannfækkun á búum, tími heyanna
styttist, búskaparhættir breyttust.
Þegar litið er til erlendra dánarmeinarannsókna á
bændum kemur í ljós, að þeim ber að miklu leyti
saman. Bændur hafa lægri dánartölu (mortality)
en aðrir, þegar borið er saman við heildina og litið
á allar dánarorsakir (1, 2), hjarta- og
æðasjúkdóma, (1, 3), öll krabbamein (2-6) og
lungnakrabbamein (2, 5-9). Hins vegar er
dánartala þeirra hærri úr hvitblæði (leukemia) (4,
5, 7, 8, 10-13), dreifðum mergfrumuæxlum
(multiple myeloma) (5, 10, 14) non-Hodgkin’s
lymphoma (7, 14, 15), krabbameini í eitlakerfi
(lymphomas) (5), húð (5, 9), vör (5, 6, 8), maga
(2, 5, 8, 14), blöðruhálskirtli (2, 5, 7-9, 14) og
vegna slysa (3, 9).
Frá atvinnusjúkdómsdeild Vinnueftirlits ríkisins. Barst
28/10/1987. Samþykkt til birtingar 02/02/1988.
Langlífi bænda hefur verið reynt að skýra á þann
hátt, að þeir temji sér hollari lífshætti en aðrir.
Þeir deyi síður úr hjarta- og æðasjúkdómum,
vegna þess að þeir reyki og drekki minna, en
hreyfi sig meira en aðrir (1). Skýringin á aukinni
dánartíðni úr krabbameini í húð er talin
langvarandi útivera og áhrif útfjólublárra geisla
sólar (5, 9). Menn hafa velt þvi fyrir sér, hvort
tengsl væru milli hvítblæðis og ákveðinna
búskaparhátta: kornræktar (11, 13), kjúklinga-
og/eða hænsnaeldis (10, 13), kúabúa (11-13) og
svínaræktar (11). Eða hvort notkun tilbúins
áburðar, illgresiseyða og skordýraeiturs hafi
valdið hvítblæði hjá mönnum (11-13).
1 flestum dánarmeinarannsóknum á bændum er
niðurstaðan sú, að hvítblæði og önnur
blóðkrabbamein séu algengari meðal þeirra en
annarra. Þetta er þó ekki algilt. Delzell (9) kemst
að því, að bændur í Norður Karólínu deyi síður
úr hvítblæði en aðrir karlar þar um slóðir og
sænskum bændum er ekki hættara við að deyja
úr hvítblæði en öðrum samkvæmt niðurstöðum
þarlendrar rannsóknar (6). Sama verður uppi á
teningnum í kanadískri rannsókn (2).
Lág dánartala vegna reykingakrabbameina, svo
sem lungnakrabbameins er þökkuð því, að
bændur reyki minna en aðrir (5, 6, 16).
Aðstæður íslenskra bænda og erlendra
starfsbræðra þeirra eru að mörgu leyti ólíkar. í
Bandaríkjunum, þar sem itarlegar rannsóknir
hafa verið gerðar á dánarmeinum bænda, eru
víða stórbú með einhliða bústofni, kúm eða
kjúklingum eða korn er ræktað í miklum mæli.
Illgresiseyðir og skordýraeitur er þar víða mikið
notað, og að líkindum meira en hér á landi.
Kornrækt er hér sama og engin, kjúklingabú ný
af nálinni og fá. Veðurfar er hér allt annað, en
notkun tilbúins áburðar hefur aukist á síðustu
áratugum.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að athuga
dánarmein íslenskra bænda og bera dánartölur
þeirra saman við dánartölur annarra íslenskra