Læknablaðið - 15.08.1994, Blaðsíða 34

240
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
(chronic bronchitis) og lungnaþembu (pul-
monary emphysema) (1-6). Þrátt fyrir að stöð-
ugt komi fram ný og betri lyf til meðferðar
berkjuþrengjandi sjúkdóma hafa uggvænlegar
fréttir borist um vaxandi dánartíðni vegna
astma einkum frá Nýja-Sjálandi, Ástralíu og
Englandi (1). Samanburður í 14 löndum á dán-
artíðni vegna astma á tímabilinu 1970-1985,
meðal fólks á aldrinum fimm til 34 ára, leiddi í
ljós tilhneigingu til vaxandi dánartíðni í flestum
landanna (1). Einnig varð sérstaða Nýja-Sjá-
lands augljós þar sem dánartíðni á ofangreind-
um aldri vegna astma hækkaði úr 1,3/100.000
árið 1974 í 4,2/100.000 árið 1979. Árið 1988 var
dánartíðnin komin niður í 1,85/100.000, sem
telst samt mun hærri en annars staðar (1). Við
samanburð á milli Norðurlanda, utan íslands,
var dánartíðni vegna astma svipuð í Noregi og
Svíþjóð fram til 1980 (7/100.000) en fór nokkuð
lækkandi eftir það í Svíþjóð en verulega hækk-
andi í Noregi 9/100.000) (2). Lægst var dánar-
tíðnin í Finnlandi (3/100.000) (2). í Svíþjóð
hefur einnig verið athuguð dánartíðni þeirra
sem eru 44 ára og yngri (2). Reyndist hún
0,6/100.000/ári. Dánartíðnin var ekki háð árs-
tíma, en aukin í lok vikunnar, það er að segja
frá föstudegi til sunnudags (2).
I samantekt um sjúkleika (morbidity) og
dánartíðni meðal Bandaríkjamanna á árunum
1979-85 var athuguð dánartíðni vegna lang-
vinnra, berkjuþrengjandi sjúkdóma (3). Á ár-
inu 1985 voru 95% þeirra sem látist höfðu með
slíka greiningu 55 ára og eldri. Dánartíðnin var
svipuð meðal karla og kvenna upp að 55 ára
aldri en eftir það hærri meðal karla. Við 70 ára
aldur var dánartíðnin tvöfalt hærri hjá körlum
en konum og 3,5 sinnum hærri hjá 85 ára og
eldri. Hlutfallsleg aukning á dánartíðni var þó
mun meiri meðal kvenna en karla á ofan-
greindu árabili (3).
Efniviður
Fengnar voru upplýsingar um dánarorsakir
frá Hagstofu íslands fyrir tímabilið 1951 til
1990. Fram til 1970 var stuðst við niðurröðun
eftir dánarorsökum samkvæmt International
Classification of Disease nr. 7 (ICD 7). Safnað
var uppýsingum um: 241: astma, 502: langvinn
berkjubólga og 527.1 sem eru aðrir sjúkdómar í
lungum og fleiðruholi, þar með talin lungna-
þemba. Frá 1971 hefur verið stuðst við ICD 8
og síðar ICD 9; 493: astma, 491: langvinn
berkjubólga og 492: lungnaþemba. Niðurstöð-
ur voru unnar fyrir fjögur 10 ára tímabil með
sérstöku tilliti til aldurs og kyns.
Til þess að meta áhrif af breytingu á aldurs-
samsetningu þjóðarinnar var reiknað staðlað
dánarhlutfall. Samkvæmt upplýsingum úr
Hagtíðindum (7) um meðalmannfjölda hvers
aldurshóps (0-14 ára, 15-24 ára, 25-34 ára og
svo framvegis) á hverju fimm ára tímabili
(1951-55 og áfram) var reiknuð tíðni dauðsfalla
eftir orsökum.
Við útreikninga á væntanlegum fjölda
dauðsfalla var byggt á meðaltíðni þeirra á síð-
astliðnum 40 árum. Þessar upplýsingar voru
síðan notaðar við útreikning á stöðluðu dánar-
hlutfalli (8). Til grundvallar við útreikninga á
staðli er notaður meðalmannfjöldi síðastlið-
inna 40 ára í hverjum aldurshópi. Til þess að
auka nákvæmni við mat á stöðluðu dánarhlut-
falli er staðlaða dánarhlutfallið reiknað fyrir
hvert 10 ára tímabil í niðurstöðum, en slíkt
leiðir til þrengri vikmarka á hlutfallinu en feng-
ist ef aðeins fimm ár, og þar með færri einstak-
lingar, lægju til grundvallar. Við útreikning á
marktækni var byggt á aðferð Vandenbroucke
sem er nálgunaraðferð við útreikninga á 95%
vikmörkum staðlaðs dánarhlutfalls (9).
Niðurstöður
Astma: Heildarfjöldi þeirra er látast vegna
astma á hverju 10 ára tímabili kemur fram á
mynd 1. Þegar aldursskiptingin er skoðuð sér-
staklega kemur í ljós að á tímabilinu 1951-1990
eru alls níu einstaklingar undir 45 ára aldri með
greininguna astma (sjö konur og tveir karlar)
(mynd 2). Miðað við meðalfólksfjölda (0-44
ára) á þessu tímabili (149.921) þá var dánar-
tíðnin á ofangreindum aldri 0,15/100.000/ári. Á
áratugnum 1971-1980 virðast hlutfallslega hvað
flestir yngri hafa látist (mynd 2). Þegar skoðuð
er meðaldánartíðni vegna astma á 100.000 íbúa
á ári kemur í ljós, að hjá körlum var um að
ræða hæsta meðaldánartíðni á áratugnum
1971-1980: 4/100.000, en lækkaði í 2,4 á síðasta
áratugi (mynd 3). Hjá konum var dánartíðni
vegna astma hæst á síðasta áratugi: 4,7/100.000
(mynd 3). Samkvæmt stöðluðu dánarhlutfalli
(sjá töflu) dóu hlutfallslega færri karlar 1981-
1990 en á síðustu fjörtíu árum. Meðal kvenna
virðist ekki hafa orðið um marktæka breytingu
að ræða þegar tekið er tillit til aldurssamsetn-
ingar.
Langvinn berkjubólga: Heildardánartíðni
vegna langvinnrar berkjubólgu hefur þrefald-